نويسنده : زهرا نامدار تولائی
استاد راهنما : بیک خورمیزی سکینه
استاد مشاور : الهی خراسانی نفیسه
دانشگاه : حوزه علمیه خراسان
واحد : مدرسه علمیه حضرت رقیه ( س)-شعبه12 مشهد
کلمات کليدي : توکل- تکیه- اعتماد
از جمله موضوعاتی که در قرآن کریم درباره آن سخن به میان آمده و بدان سفارش شده است، مسأله توکل است. توکل و اطمینان و واگذاشتن امور به قادر متعال از جمله صفات برجسته بندگان مؤمن حق تعالی است که در این تحقیق مفصلاً به آن پرداخته شده است. توکل به خدا در برخی از آیات از خصلت های والای مؤمنان شمرده شده است و در موارد متعدد بدان امر شده است و نیز در قرآن متوکلین از محبوبین نزد خداوند متعال تلقی شده اند. توکل در لغت به معنای اعتماد کردن و واگذاشتن کار خویش به خداوند است و اینکه انسان بر پیمودن راه حق چه از جنبه ی مثبت چه از جنبه منفی به خود تزلزل راه ندهد و مطمئن باشد که اگر در جریان زندگی، هدف صحیح و خداپسندانه داشته باشد و سعی و تلاش خود را به کار گیرد، خداوند او را تحت حمایت خود قرار می دهد و به درجات عالی کمال می رساند. همچنین اگر هر انسانی با توجه به وظیفه ای که بر عهده دارد، چه در رابطه با خود، چه جامعه، چه خانواده و چه مسؤولیتی که بر عهده اش است. فکر خود و عمل را به یک منبع بی انتها متصل نماید و براساس این اتکاء، قدم های خود را محکم بردارد و در کار خود براساس آنچه معقول و حق است، بهترین تلاش ها را داشته باشد و همچنین خود را مجری دستورات الهی بداند و به کامل بودن برنامه های الهی یقین داشته باشد، در کار خود احساس اطمینان و آرامش می کند و دیگر اضطراب و افسردگی و ترس به سراغ او نمی آیند؛ چون خود را به منبعی متصل کرده است که صاحب قدرت مطلق است و از آشکار و نهان آگاهی دارد. و وقتی این احساس در او پرورش یافت، دیگر به توطئه های دشمن و منافقین اعتنا نمی کند و با هدف خدمت به جامعه و اجرای احکام الهی، کار خود را انجام می دهد؛ چون می داند که نیروی قوی در پشت سر او می باشد و اما متأسفانه بخاطر جلوه گر شدن اسباب مادی در زندگی انسان ها، دیگر انسان ها چشم از قدرت پروردگار و نیروی پنهان او برداشته اند و در برابر مشکلات و سستی ها دچار ضعف و سستی شده اند و اگر خواسته باشیم که این ضعف و سستی از بین برود، باید اعتماد به نفس و رابطه عاطفی خود با خداوند را بیشتر کنیم و این اعتماد را به درجه یقین و قلبی برسانیم؛ زیرا توکل به خدا دارای سه درجه است به زبان و به عقل به قلب و توکل با سعی و تلاش و کوشش تنافی ندارد، بلکه توکل همراه با تلاش و کوشش است. حال چگونه می توانیم این را در مردم پرورش دهیم باید تفکر در احادیث و روایات کنیم و همچنین در قوت اعتقاد خود سعی نماییم که همه امور را مستند به خداوند بدانیم و از برای دیگران هیچ مدخلیتی قائل نشویم و دست از تلاش و کوشش برنداریم؛ چون توکل تنافی با تلاش و کوشش ندارد و خداوند هم با واسطه چیزی را به ما می دهد. پس فیض بی واسطه محال است و آنچه که اسلام با آن تنافی دارد، تنبلی و سستی است و همچنین تأمل کنیم که خداوند ما را از عالم نیستی به فضای هستی در آورده. پس باید بدانیم که ما هیچ نیستیم البته عجز دیگران را هم باید درک کنیم و هرگز به غیر خداوند نظر نداشته باشم؛ زیرا اگر آن کس کمکی به ما کند احتمال دارد در برابرش چیزی از ما بخواهد و یا اینکه بر ما منت سر گذارد، اما خداوند بدون اینکه ما چیزی را از او خواسته باشیم روزی ما را می دهد. حال اگر خواسته باشیم بفهمیم که چگونه فردی دارای صفت توک است راههایی را سفارش کرده اند اولین راه مشاهده رفتار و عملکرد انسان ها در صحنه های گونگون زندگی به ویژه بحران ها می باشد که فرد متوکل به گونه ای عمل می کند که نشان می دهد، تکیه و توکلش به خداست و دومین را ه از راه گزارش های شخص یعنی از گفته های شخصی افراد درباره ی مسایل اعتقادی، اسنادها، تغییر و تحلیل پدیده ها می توان میزان پایبندی به اعتقادات را تشخیص داد و سومین را ه از راه مشاهدات حالات است. البته باید گفت حالات را مستقیم نمی شود مشاهده کرد، بلکه از طریق واکنش های فیزیولوژی مثل سرخ شدن چهره، رنگ پریدگی و فشار خون و غیره و راه چهارم از طریق پرسشنامه که این راه عمل است. پس این پایان نامه که با زحمات بسیار و صرف وقت در کتابخانه ها و است، شامل مباحثی همچون: تعریف توکل، رابطه توکل با صفت اخلاقی و توکل در اجتماع و درجات توکل و طریقه تحصیل و آثار توکل بود. به آن امید که همگی ما به آن توکل حقیقی که دارای سه نشان ه است: اولاً عنان همه امور به دست خداوند است و همه موجودات اگرچه کثرت دارند، از قدرت او استمداد می نمایند . ثانیاً اطمینان و آرامش در کارها داشته باشیم چه در مواقع دفع ضرر چه در موقع جلب نفع. ثالثاً در برابر یک موفقیت یا شکست دچار خودبینی و غرور و افسرده نشویم، دست پیدا کنیم.
