برخی دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی ایران

مقدمه

حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات آغاز سال ۱۳۹۶ در حرم رضوی ضمن تبیین شعار سال «اقتصاد مقاومتی: تولید – اشتغال» فرمودند:

«اولویّت امروز ملّت ایران، مسئلۀ اقتصادی است و توجّه کنید که اولویّت دشمن هم مسئلۀ اقتصادی است؛ یعنی امروز دشمنان جمهوری اسلامی برای اینکه بتوانند اهداف خودشان را در مورد ایران و ایرانی و جمهوری اسلامی محقّق کنند، دنبال راهکارهای اقتصادی، و یا به تعبیر درست تر، دنبال ضربه زدن اقتصادی به ملّت ایرانند. هدف دشمن این است که بتواند با فشار اقتصادی، ملّت ایران را نسبت به نظام اسلامی و جمهوری اسلامی دلسرد و دلزده کند و بین ملّت ایران و نظام اسلامی فاصله بیندازد و هدفهای خودش را از این راه دنبال کند. البتّه من به شما عرض کنم دشمنِ نادانِ بی ایمان ما سالها است که این تلاش را می کند برای جدا کردن ملّت از نظام [ولی] موفّق نشده است؛ بعد از این هم به حول و قوّۀ الهی موفّق نخواهد شد.»

ایشان قبل از ورود به بحث اصلی در تبیین شعار سال نکته ای را مورد تاکید جدی قرار دادند و فرمودند:

«دشمن در تبلیغات وسیع خود تلاش می کند که کمبود های معیشتی و اقتصادی کشور را به نظام اسلامی و به جمهوری اسلامی نسبت بدهد؛ این نقشۀ دشمن است. آنها می خواهند این جور وانمود کنند که نظام اسلامی قادر نبوده است و قادر نیست مشکل اقتصادی ملّت ایران را و مشکلات اساسی ملّت ایران را حل کند و گره ها را باز کند؛ یک سوءاستفادۀ این جوری می خواهند بکنند برای کوبیدن نظام اسلامی. این حرف ناشی از بغض و عداوت و کینۀ آنها به نظام اسلامی است. این یک حرف خلاف واقع است، خدماتی که نظام اسلامی و جمهوری اسلامی به ایران و ملّت ایران در این مدّت کرده است، یک خدمات برجسته و فوق العاده است. اگر وضع ملّت را و وضع کشور را مقایسه کنیم با قبل از دوران اسلامی یعنی در دوران طاغوت، آن وقت معلوم می شود که چه خدمات بزرگ و ارزشمندی را نظام اسلامی تقدیم کرده است. بله، ضعفهایی وجود دارد؛ این ضعفها مربوط به مدیریّت ماها است، این مربوط به کمبود ها و ناتوانایی های مدیرانی است که در بخشهای مختلف مشغول کار بوده اند؛ امّا نظام اسلامی توانایی هایی را در خود پرورش داده و مدیرانی را تربیت کرده است که توانسته اند کارهای بسیار بزرگی را در طول این سی و چند سال برای کشور انجام بدهند؛ آن هم درحالی که در این سی و چند سال، ملّت از همه طرف در فشار تحریم و فشار اقتصادی دشمنان بوده است.

سپس ایشان به بیان چند نمونه از دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی ایران پرداختند که در این مقاله به برخی از آن خدمات با بیان مفصل تری ارائه می شود:

الف: دستاوردهای اقتصادی 4 دهه انقلاب اسلامی

1. زیرساختها

– 6 برابر شدن راه های کشور: افزایش راه های اصلی و فرعی کشور از 36 هزار کیلومتر به بیش از 210 هزار کیلومتر در سال 1394.[1]

– 2 برابر شدن میزان راه آهن کشور: افزایش میزان راه آهن کشور از 6/ 4 هزار کیلومتر به نزدیک 10 هزار کیلومتر.[2]

– 20 برابر شدن ظرفیت بنادر کشور: ارتقاء ظرفیت بنادر از 10 میلیون تن به بیش از 200 میلیون تن در سال 1394.[3]

– 30 برابر شدن سدهای مخزنی کشور: تعداد سدهای مخزنی کشور از 13 سد به حدود 400 سد بزرگ در سال 1395.[4]

– 14 برابر شدن تولید برق کشور: افزایش تولید برق کشور از 20 به 280 میلیارد کیلووات ساعت در سال 1394 و برق دار شدن 9/ 99 درصد روستاها (100 درصد روستاهای بالای 20 خانوار و 3/ 99 درصد روستاهای زیر 20 خانوار).

– افزایش دسترسی به آب تصفیه شده: در 2015 به 2/96 درصد رسیده است.

– توسعه صنعت گاز: افزایش سهم گاز در سبد انرژی کشور از 1 درصد از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی[5]، به 72 درصد[6] (قبل انقلاب تقریباً وجود نداشته).

– 211 برابر انشعاب گاز در کشور (97 درصد شهرها و 80 درصد از روستاها)[7]: انشعاب گاز در اوایل انقلاب از 50 هزار انشعاب (تنها 9 شهر و یک روستا) به 10 میلیون و 570 هزار انشعاب[8] در سال 1395 (یک هزار و 83 شهر و 23 هزار روستا).

– 35 برابر شدن تعداد مشترکین تلفنی ثابت: از 850 هزار اشتراک در قبل از انقلاب به حدود 30 میلیون اشتراک تعداد دفاتر خدمات ارتباطات و فناوری اطلاعات روستایی به 8 هزار و 443 دفتر در آذر ماه 1394 رسیده است.[9]

2. تولید ملی

– 57 برابر شدن صادرات غیر نفتی: افزایش صادرات غیر نفتی از 543 میلیون دلار در سال 1357 به 31 میلیارد دلار در سال 1394.

– 5/6 برابر شدن تولید و مونتاژ خودرو: افزایش تولید و مونتاژ 150 هزار دستگاه خودرو در سال 1357 به تولید و مونتاژ حدود 977 هزار دستگاه خودرو در سال 1394.

– 30 برابر شدن تولید محصولات پتروشیمی: افزایش تولید محصولات پتروشیمی از 6/ 1 میلیون تن در سال 1357 به 1/ 48 میلیون تن در سال 1394.

– 24 برابر شدن تولید فولاد خام: افزایش میزان تولید فولاد خام 680 هزار تن در سال 1357 به 7/ 16 میلیون تن در سال 1394.

– 15 برابر شدن محصولات فولادی: و تولید 1 میلیون تن محصولات فولادی در سال 1357 به 7/ 15 میلیون تن در سال 1394.

3. علم و فناوری

– 24 برابر شدن تعداد دانشجویان: تعداد دانشجویان از 176 هزار نفر در سال 1357 به 3/ 4 میلیون در سال تحصیلی 1395.

– 13 برابر شدن تعداد دانشجویان به ازای هر 100 هزار نفر: از 428 نفر به 5486 نفر افزایش یافته.

– 5/ 16 برابر شدن سهم ایران از تولید مقالات ISI: سهم ایران از تولید مقالات خارجی ISI از 1/ 0 درصد (669 مقاله) در سال 1357 به 65/ 1 درصد (23 هزار مقاله) در سال 1394.

– بر اساس گزارش سایماگو[10] طی سالهای 1996 تا 2015:

– رتبه جهانی تولید علم ایران طی سالهای 1996 تا 2015 از 53 به 16 در جهان ارتقاء یافته است. رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته انرژی اتمی از 83 به 11 ارتقاء یافته است. (افزایش تعداد مقالات از 1 به 418)

– رتبه جهانی تولید علم در رشته نانو و نانو تکنولوژی از 57 جهان به 16 ارتقاء یافته است. (افزایش تعداد مقالات از 1 به 687)

– رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته بیوتکنولوژی از 56 به 14 جهان ارتقاء یافته است. (افزایش تعداد مقالات از 11 به 618)

– رتبه جهانی تولید علم در رشته مهندسی هوافضا از 43 به 11 ارتقاء یافته است. (افزایش تعداد مقالات از 4 به 341)

– رتبه جهانی تولید علم در رشته پزشکی از 54 به 19 ارتقاء یافته است. (افزایش تعداد مقالات از 64 به 3هزار)

– رتبه جهانی تولید علم در رشته شیمی از 48 به 11 ارتقاء یافته است. (افزایش تعداد مقالات از 79 به 3 هزار)

– رتبه جهانی تولید علم در رشته فیزیک و نجوم از 64 به 19 ارتقاء یافته است. (افزایش تعداد مقالات از 21 به 1000)

4. شاخصهای توسعه اقتصادی و اجتماعی

– نمره ایران به لحاظ شاخص توسعه انسانی از 567/ 0 در سال 1990 به 766/ 0 در سال 2014 بهبود یافته است. (بهبود رتبه از 92 به 69)

– ایران از حیث میزان افزایش شاخص توسعه انسانی طی دوره 1990-2014 پس از کشورهای رواندا و چین در رتبه سوم جهان قرار گرفته است.

– امید به زندگی ایران از 1/ 54 سال در 1980 به 4/ 75 سال در 2014 افزایش یافته است. (بهبود رتبه از 142 به 63)

– ایران از حیث میزان افزایش شاخص امید به زندگی طی دوره 2014-1980 در رتبه هفتم جهان قرار گرفته است.

– میانگین سالهای تحصیل ایران از 3/ 2 سال در 1980 به 2/ 8 سال در 2014 افزایش یافته است. (بهبود رتبه از 109 به 100)

– ایران از حیث میزان افزایش میانگین سالهای تحصیل طی دوره 2014-1980 در رتبه پنجم جهان قرار گرفته است.

– سالهای مورد انتظار تحصیل در ایران از 2/ 9 سال در 1990 به 1/ 15 در 2014 افزایش یافته است. (بهبود رتبه از 114 به 45)

– ایران از حیث افزایش سالهای مورد انتظار تحصیل طی دوره 2014-1990 در رتبه ششم جهان قرار گرفته است.

– نرخ مرگ و میر کودکان (در هر 1000 تولد) در ایران از 1/ 44 در سال 1990 به 4/ 14 در سال 2013 بهبود یافته است. (بهبود رتبه از 109 به 92)

– بهبود توزیع درآمد: کاهش ضریب جینی از 4360 /0 در سال 1357 به 3988/ 0 در سال 1394.

ب: بسترسازی برای جهش در پیشرفت

بسترسازی ها و سرمایه گذاری های عظیمی که در حوزه های مختلف طی نزدیک 4 دهه گذشته صورت پذیرفته از جمله:

– زیرساختهای اقتصادی در حوزه هایی چون تأمین انرژی، حمل و نقل، ارتباطات، بهداشت ودرمان، آموزش؛

– باز شدن پنجره جمعیتی (بیش از 55 درصد از جمعیت کشور در سن فعالیت  15 تا 65 سال  قرار دارند)؛

– تربیت نیروی انسانی متخصص کارآمد، متعهد و عمدتا جوان و دارای عزم پیشرفت؛

– شکل گیری مراکز آموزش عالی، تحقیقاتی، پارکهای علم و فناوری، شرکتهای دانش بنیان؛

– تجربیات موفق در حوزه های مختلف علمی و فناوری چون هسته ای، نانو، بیوتکنولوژی، موشکی، سلولهای بنیادین، هوافضا، داروهای نوترکیب و پزشکی  که ثابت نمود در صورت اتکا به ظرفیتهای داخلی و مدیریت مناسب آنها، دسترسی به قله های علم وفناوری امکان پذیر است؛

– حضور مقتدرانه جمهوری اسلامی ایران در منطقه و تبدیل ایران به قطب تأمین ثبات و امنیت در منطقه؛

– ثبات و امنیت داخلی و خارجی قابل تحسین در منطقه و جهان.

در کنار برخورداری از ذخایر غنی نفت و گاز، معدنی، منابع طبیعی و موقعیت جغرافیایی، همگی گویای آن است که ظرفیت بالقوه جهش در حوزه اقتصاد و رسیدن به جایگاه اولی در منطقه جنوب غرب آسیا با شکوفاسازی این استعدادها و بکارگیری مطلوب ظرفیتهای مادی و معنوی وجود دارد.

در مقطع کنونی سرمایه انسانی موجود در ایران، فرصت بی نظیری در اختیار کشور قرار داده تا بتواند به اتکای این سرمایه پتانسیل های بالقوه سرزمینی و معدنی اقتصاد ایران را شکوفا نموده و تحول تاریخی در اقتصاد کشور ایجاد نماید.

اگرچه ایران به لحاظ تولید ناخالص داخلی (پتانسیلهای تحقق یافته) در رتبۀ 18 قرار دارد ولی بر اساس پتانسیلهای بالقوه سرزمینی (وسعت سرزمین، دسترسی به آبهای آزاد بین المللی، تعداد همسایگان، بازار منطقه، کریدورهای حمل و نقل و…) و نیروی انسانی (تعداد جمعیت در سن کار و میزان تحصیلات)، ایران می تواند در رتبۀ 12 در جهان قرار گیرد و جزو اقتصادهای پیشرو در جهان به شمار آید. همچنین ایران به لحاظ پتانسیلهای انسانی و سرزمینی استفاده نشده در رتبۀ اول در سطح جهان است. به تعبیری دیگر ایران مخزنی از استعدادهای انسانی و سرزمینی بهره برداری نشده می باشد.

ج: اقدامات لازم برای استفاده از ظرفیتهای موجود

– موج جمعیتی ایجاد شده در دهه 60 درحال حاضر، تبدیل به نیروی انسانی جوان و تحصیل کرده و آماده ورود به بازار کار گردیده است. افزایش جمعیت جوان تحصیل کرده و آماده ورود به بازار کار، فرصت منحصر به فردی را در اختیار اقتصاد ایران برای جهش قرار داده است که در صورت بهره برداری از این پتانسیل درونی منحصر به فرد، اقتصاد ایران می تواند در جایگاه شایسته خود در اقتصاد جهانی قرار گرفته و نه تنها اقتصاد ایران را با تحرک و جهش اساسی مواجه نماید بلکه عامل تأثیرگذار و پیشرفت برای کشورهای حوزه چشم انداز (آسیای جنوب غربی) شده و با همکاری سایر کشورهای منطقه، قطب رشد و شکوفایی اقتصاد کشورهای منطقه گردد. همانطور که نظام جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر با اقتدار بالا عامل ثبات و امنیت در منطقه به شمار می آید، این ظرفیت بالا در اقتصاد ایران وجود دارد که تبدیل به قطب رشد و توسعه کشورهای منطقه نیز قرار گیرد. بنابراین یکی از مهم ترین دغدغه های اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران در دهه دوم چشم انداز باید فعال نمودن این پتانسیلها و توانمندسازی آنها باشد.

– بدون شک با ساختارهای کنونی و تداوم رویه های گذشته در مدیریت اقتصاد ملی (دولتی و نفتی)، امکان بهره برداری از این استعدادهای انسانی در کنار پتانسیلهای سرزمینی و طبیعی وجود نخواهد داشت و باید این ساختارها و رویه ها به طور اساسی تغیر یافته و همگی آنها در جهت فعال نمودن این ظرفیتها باشد.

– صاحبان اصلی این ثروتها و پتانسیلها مردم بوده و این مردم هستند که توانایی شکوفاسازی این استعدادهای سرشار بهره داری نشده در ایران را دارند. و ارکان حاکمیت باید زمینه های فعال سازی این استعدادها را تسهیل نمایند و نقش تنظیم گری (نه مداخله کننده) و هدایت گری خود را به خوبی ایفا نمایند. تاکید فراوان بر اجرایی شدن سیاستهای کلی اصل 44 و اقتصاد مقاومتی، توانمند سازی مردم، مشارکت آحاد جامعه و ایجاد صندوق توسعه ملی در اقتصاد با چنین رویکرد می باشد. اگر طی 4 دهه گذشته به اتکای مردم پیشرفتها و دستاوردهای اساسی و بزرگ ایجاد شده است (انقلاب، جنگ، هسته ای، مقابله با تحریم و…) باید با بسیج مردم در اقتصاد و نقش دهی به آنها در حوزه اقتصاد نیز تحول اساسی ایجاد گردد. اصلاح ساختارهای اقتصادی باید در راستای فراهم نمودن شرایط فعالیت همه مردم در حوزه اقتصاد و توانمند سازی آنها باشد.

– ارزیابی عملکرد دهه اول چشم انداز نشانگر آن است که اگرچه در برخی از حوزه های مورد تأکید در سند چشم انداز، دستاوردهای چشم گیری حاصل شده است به ویژه در حوزۀ علم و فناوری، نفوذ سیاسی در منطقه و ارتقای اقتدار جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان، لیکن:

الف: این دستاوردهای عظیم علمی و فناوری نتوانسته بطور شایسته به کل اقتصاد کشور سرایت یافته و تحول اساسی در اقتصاد و تولید ملی بر پایه دانش به وجود آورده و در خلق ثروت ملی نقش آفرینی اساسی داشته باشد.

ب: اگرچه نفوذ و اقتدار سیاسی و معنوی ایران در منطقه بسیار بالا بوده و جمهوری اسلامی ایران در برقراری امنیت و ثبات در کشورهای منطقه نقش غیرقابل انکاری دارد ولی این پتانسیل منجر به حضور فعالان اقتصادی کشور در بازارهای منطقه و مشارکت در بازسازی این کشورها، تأمین نیازهای زندگی آنها و شکل گیری همکاری های استراتژیک اقتصادی نگردیده و از این فرصت برای تبدیل ایران به مرکز فعالیتهای اقتصادی، تجاری و سرمایه گذاری منطقه استفاده مطلوب به عمل نیامده است. بسیاری از نیازهای مردم این کشورها امکان تأمین توسط تولیدکنندگان کشور را دارد. لیکن چنین تمرکزی برای حضور فعالان اقتصادی در کشورهای منطقه وجود ندارد. البته ایجاد پیوندهای اقتصادی با کشورهای منطقه و حضور در بازار آنها نفوذ سیاسی و معنوی جمهوری اسلامی ایران را نیز تقویت و پایدار خواهد نمود.

بدیهی است در دهۀ دوم چشم انداز باید تمرکز بهره برداری از این دستاوردها در حوزه اقتصاد و به خدمت گرفتن آنها در ارتقای تولید و اقتصاد ملی باشد.

پی نوشت ها:

[1] www.rmto.ir

[2] www. rai.ir

[3] آمار دریایی ایران 1394.

[4] www.radiogoftogoo.ir

[5] www.yjc.ir

[6] www.eghtesadonline.com.

[7] www. nigc.ir

[8] www.nigc.ir

[9] http://alef.ir

[10] سایماگو شرکتی فناورمحور است که شهرتی جهانی در زمینه تحلیل و ارزیابی اطلاعات علمی دارد.