دانشکده ارتباطات
پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، رشته تحقیق در ارتباطات
بررسی رابطه بین میزان تماشای برنامه های سیمای جمهوری اسلامی ایران با سرمایه اجتماعی خانواده های تهرانی
استاد راهنما:
دکتر محمدعلی هرمزی‌زاده
استاد مشاور:
دکتر داوود نعمتی انارکی
بهار ۹۲
چکیده
سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه های رشد و پیشرفت به طور عام و توسعه اجتماعی به طور خاص مورد توجه جدی حوزه های پژوهش علوم اجتماعی برای سنجش کیفیت تعاملات اجتماعی بوده است. به طور کلی میزان سرمایه اجتماعی در هر گروه یا جامع های نشاندهنده میزان اعتماد افراد به یکدیگر است؛ همچنین وجود میزان قابل قبولی از سرمایه اجتماعی موجب تسهیل کنشهای اجتماعی می گردد. به طوری که در مواقع بحرانی میتوان برای حل مشکلات از سرمایه اجتماعی به عنوان اصلیترین منبع حل مشکلات و اصلاح فرآیندهای موجود سود برد.
در این پژوهش در پی بررسی رابطه بین میزان تماشای برنامه های سیمای جمهوری اسلامی ایران و سرمایه اجتماعی خانواده های تهرانی میباشیم. به همین منظور از نظریه کاشت گربنر استفاده شده است. بر اساس این نظریه، با افزایش میزان تماشای تلویزیون، سرمایه اجتماعی نیز میبایست افزایش یابد. نمره سرمایه اجتماعی خانواده ها از مجموع سه شاخصه اعتماد اجتماعی، شبکه های اجتماعی و انسجام اجتماعی تشکیل میشود. این پژوهش با روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری آن تمام خانواده های ساکن در شهر تهران میباشد. بازه زمانی انجام تحقیق اواخر سال ۱۳۹۱ و اوایل سال ۱۳۹۲ است. روش نمونه گیری خوشهای چندمرحله ای و از مناطق شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تهران صورت گرفته است. حجم نمونه ۴۰۰ خانواده بوده که با سرپرستان خانواده مصاحبه شده است.
بر اساس یافته های تحقیق ۸/۱۵ درصد از خانواده های تهرانی سرمایه اجتماعی کمی دارند؛ ۴/۴۲ درصد خانوادهها دارای سرمایه اجتماعی متوسطی هستند و ۹/۴۱ درصد خانوادهها نیز از سرمایه اجتماعی زیادی برخوردار هستند. نتایج تحقیق نشان میدهد که ارتباط مثبتی بین میزان تماشای برنامه های سیمای جمهوری اسلامی ایران و سرمایه اجتماعی وجود دارد، به گونه ای که میانگین سرمایه اجتماعی در خانواده هایی که کم تلویزیون نگاه می کنند ۹۰/۱۶۱ و در خانواده هایی که تلویزیون زیاد تماشا می کنند ۸۳/۱۷۵ میباشد. هر چقدر تماشای تلویزیون افزایش یابد به همان نسبت نیز سرمایه اجتماعی افزایش مییابد. لذا سیمای جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی در افزایش سرمایه اجتماعی خانوادههای تهرانی دارد.
واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، شبکه های اجتماعی، انسجام اجتماعی، خانواده، تلویزیون.
فهرست مطالب
۱- فصل اول : کلیات تحقیق
مقدمه. ۲
۲-۱- بیان مسئله. ۴
۳-۱- اهمیت و ضرورت تحقیق ۸
۴-۱- اهداف تحقیق ۱۰
۵-۱- فرضیات تحقیق ۱۱
۶-۱- تعریف مفاهیم. ۱۲
۲- فصل دوم: پیشینه و مبانی نظری تحقیق
۱-۲- پیشینه تحقیق ۱۷
۱-۱-۲- تحقیقات داخلی ۱۷
۲-۱-۲- تحقیقات خارجی ۲۰
۲-۲- چارچوب نظری سرمایه اجتماعی ۲۴
۱-۲-۲- سرمایه در مفهوم کلاسیک و جدید. ۲۴
۲-۲-۲- مفهوم سرمایه و ابعاد آن. ۲۷
۳-۲-۲- تاریخچه مفهوم سرمایه اجتماعی ۳۰
۴-۲-۲- تعریف سرمایه اجتماعی ۳۲
۵-۲-۲ سطوح سرمایه اجتماعی ۳۶
۶-۲-۲- اشکال سرمایه اجتماعی ۳۸
۷-۲-۲- اجزای سرمایه اجتماعی ۴۳
۸-۲-۲- اجزای اجتماعی سرمایه اجتماعی ۴۳
۹-۲-۲- روابط اجتماعی از دیدگاه جامعه شناسان کلاسیک. ۵۲
۱۰-۲-۲- سرمایه اجتماعی از دیدگاه جامعه شناسان جدید. ۵۶
۱۱-۲-۲- جایگاه و اهمیت خانواده ۷۴
۱۲-۲-۲- سرمایه اجتماعی در خانواده ۷۴
۱۳-۲-۲- اهمیت و جایگاه تلویزیون. ۷۶
۱۴-۲-۲- پیدایش تلویزیون در ایران و جهان. ۷۷
۱۵-۲-۲- دو نگرش متضاد درباره تلویزیون. ۷۹
۱۶-۲-۲- تلویزیون و خانواده ۸۰
۱۷-۲-۲- نظریه های ارتباطات ۸۱
۱۸-۲-۲- چهارچوب نظری تحقیق ۸۵
۱۹-۲-۲- مدل تحقیق ۸۶
۳-فصل سوم: روش تحقیق
۱-۳- مقدمه. ۸۸
۲-۳- روش تحقیق ۸۹
۳-۳- جامعۀ آماری ۹۰
۴-۳- واحد مشاهده ۹۰
۵-۳- واحد تحلیل ۹۰
۶-۳- روش نمونه گیری ۹۰
۷-۳-حجم نمونه و روش محاسبه آن ۹۱
۸-۳- روش گردآوری اطلاعات ۹۲
۹-۳- تعریف عملیاتی متغیرها ۹۲
۱۰-۳- پایایی تحقیق ۹۷
۱۱-۳- اعتبار تحقیق ۹۸
۴-
۱-۴- مقدمه. ۱۰۰
۲-۴- یافته های توصیفی ۱۰۱
۳-۴- یافته های تحلیلی ۱۲۴
۴-۴- تحلیل چندمتغیره؛ رگرسیون خطی ۱۴۳
۵-فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها
۱-۵- جمع بندی یافته های توصیفی ۱۴۸
۲-۵- جمعبندی یافته های تحلیلی ۱۵۰
۳-۵- تحلیل چند متغیره؛ رگرسیون. ۱۵۵
۴-۵- نتیجه گیری ۱۵۶
۵-۵- بحث در نتایج ۱۵۸
۶-۵- پیشنهادها ۱۵۹
۷-۵- محدودیتهای تحقیق ۱۶۰
۱۶۱
ضمایم. ۱۶۷
فهرست جداول
عنوان صفحه
جداول یکبعدی
جدول شماره (۱-۲) نظریه های سرمایه.۲۷
جدول شماره(۲-۲) تعاریف سرمایهاجتماعی از نظر اندیشمندان۳۴
جدول شماره (۳-۲) سرمایه نهادی و سرمایه ارتباطی۳۸
جدول شماره (۴-۲) رابطه بین سرمایه نهادی و سرمایه ارتباطی۳۹
جدول شماره (۵-۲) سرمایه اجتماعی ساختاری و سرمایه اجتماعی شناختی۴۰
جدول شماره (۶-۲) سرمایه اجتماعی و رابطه عناصر آن.۴۰
جدول شماره (۷-۲) میزان اعتماد بینشخصی (اعضای خانواده، خویشان و دوستان).۴۶
جدول شماره (۸-۲) اجزای اعتماد اجتماعی.۴۷
جدول شماره (۹-۲) روابط اجتماعی از دیدگاه جامعهشناسان کلاسیک۵۵
جدول شماره (۱۰-۲) تعریف سرمایه اجتماعی۷۱
جدول شماره (۱۱-۲) مدل پاکستون برای سرمایه اجتماعی.۷۳
جدول شماره (۱-۳) اجزای سرمایه اجتماعی.۹۲
جدول شماره (۲-۳) شاخصههای سرمایهاجتماعی، گویهها و سطحسنجش.۹۳
جدول شماره (۳-۳) ضریب آلفای کرونباخ متغیرهای تحقیق۹۷
جدول شماره (۱-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب جنس۱۰۱
جدول شماره (۲-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب سن.۱۰۲
جدول شماره (۳-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت تأهل۱۰۳
جدول شماره (۴-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال.۱۰۴
جدول شماره (۵-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب تحصیلات۱۰۵
جدول شماره (۶-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب منطقه محل زندگی.۱۰۶
جدول شماره (۷-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب قومیت۱۰۷
جدول شماره (۸-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب تماشای تلویزیون در شبانهروز.۱۰۸
عنوان صفحه
جدول شماره (۹-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب استفاده از برنامه های تلویزیون. ۱۰۹
جدول شماره (۱۰-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب میزان تماشای شبکه ه
ای تلویزیون۱۱۰
جدول شماره (۱۱-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب میزان اعتماد به تلویزیون.۱۱۲
جدول شماره (۱۲-۴) توزیع فراوانی انواع اعتماد.۱۱۴
جدول شماره (۱۳-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب اعتماد اجتماعی۱۱۵
جدول شماره (۱۴-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب انسجام اجتماعی.۱۱۶
جدول شماره (۱۵-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب شبکه های اجتماعی.۱۱۸
جدول شماره (۱۶-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب میزان سرمایه اجتماعی.۱۱۹
جدول شماره (۱۷-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب میزان رضایت اجتماعی.۱۲۱
جدول شماره (۱۸-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب میزان آگاهی سیاسی اجتماعی.۱۲۲
جداول دوبعدی
جدول شماره (۱۹-۴) آزمون تفاوت میانگین سرمایهاجتماعی بر حسب میزان تماشای تلویزیون.۱۲۴
جدول شماره(۲۰-۴)آزمون معناداری تامهین برای تفاوت میانگین سرمایهاجتماعی بر حسب میزان تماشای تلویزیون۱۲۵
جدول شماره (۲۱-۴) آزمون تفاوت میانگین اعتماد اجتماعی بر حسب میزان تماشای تلویزیون۱۲۶
جدول شماره (۲۲-۴) آزمون تفاوت میانگین انسجاماجتماعی بر حسب میزان تماشای تلویزیون۱۲۷
جدول شماره (۲۳-۴) توزیع فراوانی بین میزان تماشای تلویزیون و انسجام اجتماعی۱۲۸
جدول شماره (۲۴-۴) رابطه بین تماشای تلویزیون و انسجام اجتماعی۱۲۸
جدول شماره (۲۵-۴) آزمون تفاوت میانگین شبکه های اجتماعی بر حسب میزان تماشای تلویزیون.۱۲۹
جدول شماره (۲۶-۴) آزمون معناداری تامهین برای تفاوت میانگین شبکه های اجتماعی بر حسب میزان تماشای تلویزیون۱۳۰
جدول شماره(۲۷-۴) توزیع فراوانی بین میزان تماشای تلویزیون و آگاهیهای سیاسی اجتماعی۱۳۱
جدول شماره(۲۸-۴) رابطه بین تماشای تلویزیون و آگاهیهای سیاسی اجتماعی خانواده ها۱۳۱
جدول شماره(۲۹-۴) رابطه بین اعتماد به تلویزیون و سرمایه اجتماعی.۱۳۲
جدول شماره(۳۰-۴) آزمون تفاوت میانگین رضایت اجتماعی بر حسب میزان تماشای تلویزیون۱۳۳
جدول شماره(۳۱-۴) توزیع فراوانی بین میزان تماشای تلویزیون و رضایت اجتماعی۱۳۴
جدول شماره(۳۲-۴) رابطه بین تماشای تلویزیون و رضایت اجتماعی۱۳۴
جدول شماره (۳۳-۴) رابطه بین اعتماد به تلویزیون و رضایت اجتماعی۱۳۵
جدول شماره(۳۴-۴) آزمون تفاوت میانگین سرمایه اجتماعی بر حسب تفاوت در میزان تماشای برنامه های سیاسی تلویزیون۱۳۶
جدول شماره(۳۵-۴) توزیع فراوانی بین تماشای برنامه های سیاسی تلویزیون و سرمایه اجتماعی.۱۳۶
جدول شماره (۳۶-۴) رابطه بین تماشای برنامه های سیاسی تلویزیون و سرمایه اجتماعی.۱۳۷
جدول شماره (۳۷-۴) مقایسه میانگین سرمایه اجتماعی بینندگان شبکه های سیما.۱۳۸
جدول شماره(۳۸-۴) رابطه بین تحصیلات و سرمایه اجتماعی۱۳۹
جدول شماره (۳۹-۴) آزمون تفاوت میانگین سرمایه اجتماعی بر حسب قومیت۱۴۰
جدول شماره (۴۰-۴) آزمون تفاوت میانگین سرمایه اجتماعی بر حسب وضعیت اشتغال.۱۴۱
جدول شماره (۴۱-۴) آزمون معناداری تامهین برای تفاوت میانگین سرمایه اجتماعی بر حسب وضعیت اشتغال۱۴۲
جدول شماره (۴۲-۴) آزمون تفاوت میانگین سرمایه اجتماعی بر حسب جنسیت.۱۴۳
جدول شماره (۴۳-۴) رگرسیون خطی؛ بررسی همزمان متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته۱۴۴
جدول شماره (۴۴-۴) نتایج تبیینی فرضیه های تحقیق در یک نگاه۱۴۶
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار شماره (۱-۲) ارتباط متقابل انواع سرمایه۳۰
نمودار شماره (۲-۲) سطوح سهگانه سرمایه اجتماعی۳۷
نمودار شماره (۳-۲) اجزای سرمایه اجتماعی.۴۳
نمودار شماره (۴-۲) ابعاد سرمایه اجتماعی۵۱
نمودار شماره (۵-۲) تشکیل سرمایه اجتماعی بر اساس دیدگاه وبر.۵۵
نمودار شماره (۶-۲) مدل سرمایه اجتماعی نانلین.۶۵
نمودار شماره (۷-۲) مدل تحقیق۸۶
نمودار شماره (۱-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب جنس۱۰۱
نمودار شماره (۲-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب سن۱۰۲
نمودار شماره (۳-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت تأهل۱۰۳
نمودار شماره (۴-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال.۱۰۴
نمودار شماره (۵-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب تحصیلات۱۰۵
نمودار شماره (۶-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب منطقه محل زندگی۱۰۶
نمودار شماره (۷-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب قومیت۱۰۷
نمودار شماره (۸-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب میزان استفاده از تلویزیون در شبانه روز.۱۰۸
نمودار شماره (۹-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب میزان تماشای شبکه های تلویزیون۱۱۲
نمودار شماره (۱۰-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب میزان اعتماد به تلویزیون۱۱۳
نمودار شماره (۱۱-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب اعتماد اجتماعی۱۱۶
نمودار شماره (۱۲-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب انسجام اجتماعی.۱۱۷
نمودار شماره (۱۳-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب شبکه های اجتماعی۱۱۹
نمودار شماره (۱۴-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب سرمایه اجتماعی۱۲۰
نمودار شماره (۱۵-۴) توزیع خانواده ها بر حسب رضایت اجتماعی.۱۲۲
نمودار شماره (۱۶-۴) توزیع پاسخگویان بر حسب آگاهی سیاسی اجتماعی.۱۲۳
۱- فصل اول: کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
مفهوم سرمایه اجتماعی اگر چه پیشینهای به قدمت جامعه شناسی کلاسیک در اروپا دارد، اما معنا و مفهوم بسیط خود را در دوران معاصر با مطرح شدن مباحثی چون جامعهمدنی، توسعه، مشارکت همگانی و نهادهای مدنی به دست آورده است. اگر چه این مباحث چندی است که در جامعه ما به صورت نظری از سوی صاحبنظران و اندیشمندان مطرح شده است؛ اما رکن اساسی این مباحث که همان سرمایه اجتماعی است، چندان مورد بحث قرار نگرفته است.
سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه های رشد و پیشرفت به طور عام و توسعه اجتماعی به طور خاص مورد توجه جدی حوزههای پژوهش علوم اجتماعی برای سنجش کیفیت تعاملات اجتماعی بوده است.اعتماد، هنجارها، شبکهها و منابع، سازنده عناصر سرمایه اجتماعی هستند که در نهایت به ساختاری از روابط کنشگران میانجامد که باعث همبستگی و همکاری برای منافع متقابل، تسهیل روابط افراد و در نهایت دستیابی گروه به اهداف میشود. هر چه سرمایه اجتماعی در گروهی از افراد به لحاظ کمی و کیفی از سطح مطلوبی برخوردار باشد، کنشگران برای سازماندهی اجتماع خویش بر حسب آرمانهای جمعی تواناتر خواهند بود. گستردگی سرمایه اجتماعی در لایه های مختلف جامعه و در انحصار قرار نگرفتن آن در دست اقلیتی از افراد، نشان از روند مطلوب سرمایه های ارتباطی است که افراد بدون توجه به شاخص های تمایز بخش میتوانند از آن در جهت رسیدن به اهداف فردی و جمعی بهره برند.
بیهیچ شبهه خانواده مهمترین نهاد اجتماعی و میراث ملی و اسلامی ماست که وظیفه داریم آن را سالم و توانمند به نسلهای بعد منتقل سازیم. دین، دولت و خانواده ارکان سهگانه حیات تاریخ ایرانیان بوده اند و همواره خواهند بود. با وجود همه حوادث، هنوز هم خانواده در تشکیل شخصیت نسل بعد تأثیری عمیق و بیرقیب دارد. بنابراین، شناخت اهمیت و جایگاه خانواده، می تواند برای ارتقاء و تعالی بخشیدن به آرمانهای فرهنگی- اجتماعی یک ملت بسیار مفید واقع گردد.
