برای بسیاری از شما دانشجویان پیش آمده است که در طی تحقیقات خود با کمبود منابع معتبر در دسترس مواجه شده‌اید، و مجبورید سراغ منابعی بروید که هنوز منتشر نشده‌اند و یا دسترسی به آن‌ها سخت است. این موضوع خصوصاً در زمینه‌های تحقیقاتی جدید بیشتر دیده می‌شود. برای بسیاری از شما این سوال نیز پیش می‌آید که غیر از منابع در دسترس مانند مقالات و کتاب‌ها و استفاده از پایگاه‌های اینترنتی موجود در دانشگاه‌های داخلی و خارجی، آیا راه دیگری نیز برای تکمیل تحقیقات وجود دارد؟ در برخی از مواقع نیز به پایان‌نامه‌هایی مشابه با موضوع خود برخورد می‌کنید که می‌توانید از آن استفاده کنید، اما موفق به یافتن آن در منابع معتبر و در دسترس نشده‌اید. اما استفاده از پایان‌نامه سایرین باید به نحوی صورت گیرد که دچار تخلف نشوید و در ادامه برای دفاع از پایان نامه خود و چاپ آن دچار مشکل نشوید. در ادامه چگونگی درخواست پایان نامه از نویسنده پایان نامه را برای شما آورده‌ایم.
۱. جستجوی کامل قبل از ارائه درخواست
قبل از ارائه درخواست خود برای دریافت پایان نامه از نویسنده آن، باید همه منابع در دسترس را به خوبی مورد تحقیق قرار دهید تا مطمئن شوید پایان‌نامه مورد نظر شما در هیچ کدام از این منابع وجود ندارد. در زیر برخی از این منابع و پایگاه‌های اینترنتی را آورده‌ایم:
استفاده از سایت‌های معتبر
سایت‌های معتبر بسیاری در زمینه‌های مختلف برای تحقیق و جستجو وجود دارد. اول از همه بهتر است موضوع خود را به طور دقیق در پایگاه‌های اینترنتی معتبر مورد جستجو قرار دهید. بسیاری از پایان‌نامه‌ها در انتها تبدیل به مقاله شده و در مجلات معتبر چاپ می‌شوند. بنابراین یکی از بهترین راه‌ها استفاده از جستجوی پیشرفته گوگل یا همان گوگل اسکالر (google scholar) است. می‌توان گفت که این موتور جستجو تقریباً تمام تحقیقات انجام شده و چاپ شده در مجلات معتبر، در زمینه تحقیقاتی شما را در اختیارتان قرار می‌دهد.
همچنین برای جستجو در منابع خارجی می‌توانید پایگاه داده ProQuest Dissertations & Theses را بررسی کنید تا ببینید آیا متن کامل پایان‌نامه مورد نظرتان موجود است یا خیر. متن کامل بسیار یاز پایان نامه‌ها به صورت آنلاین در ProQuest موجود است.
در مورد پایان‌نامه‌های داخلی نیز در سال‌های اخیر پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) دانشگاه‌ها را به بارگزاری متن کامل پایان‌نامه‌ها ملزم کرده است. با استفاده از این پایگاه اینترنتی می‌توانید به وجود یا عدم وجود پایان نامه مورد نظر خود پی ببرید.
استفاده از کتابخانه و پایگاه اینترنتی دانشگاه
یکی دیگر از روش‌ها برای اطمینان از عدم در دسترس بودن پایان نامه مورد نظر خود، قبل از ارائه درخواست پایان نامه از نویسنده پایان نامه، استفاده از امکاناتی است که دانشگاه در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد. دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی ملزم به ارائه یک یا چند نسخه از پایان نامه خود به کتابخانه دانشگاه و همچنین بارگزاری آن در پایگاه اینترنتی دانشگاه هستند. اگر نویسنده پایان نامه مورد نظر شما از فارغ التحصیلان دانشگاهتان باشد به راحتی می‌توانید با استفاده از اماکانات موجود در دانشگاه به آن دسترسی پیا کنید و دیگر نیاز به درخواست پایان نامه از نویسنده آن ندارید.
استفاده از امکانات دانشگاه‌های داخلی و خارجی
برای تکمیل تحقیقات و جستجوی خود می‌توانید از دانشگاه‌های داخلی به صورت حضوری و غیر حضوری از منابع دانشگاه‌های داخلی استفاده کنید. همچنین برای جستجو در پایان نامه‌های خارجی می‌توانید از پایگاه‌های اینترنتی دانشگاه‌های خارجی استفاده کنید. البته در مورد استفاده از دانشگاه‌های خارجی با محدودیت‌هایی مواجه هستید از جمله اینکه با توجه به تحریم‌های اخیر بسیاری از دانشگاه از دسترس ما خارج شده‌اند. یا اینکه دانشگاه محل تحصیل شما حتما باید اجازه دسترسی به پایگاه اینترنتی یک دانشگاه خارجی را داشته باشد.
پرس‌وجو از سایر دانشجویان و اساتید
یکی دیگر از منابع در دسترس سایر دانشجویان و اساتید هستند. بهتر است قبل از ارائه درخواست پایان نامه از نویسنده از دوستان و نزدیکان خود در این مورد پرس و جو کنید، زیرا ممکن است قبل از شما کسی پایان نامه را درخواست کرده باشد و به آن دسترسی داشت باشد. همچنین دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی هنگام فارغ التحصیلی نسخه‌‌ای از پایان نامه خود به استاد راهنما می‌دهند و شما می‌توانید با مراجعه به آن‌ها از این امکان استفاده کنید. گفتنی است بسیاری از اساتید از امتیاز ویژه‌ای برخوردارند و می‌توانند به پایگاه‌های اینترنتی سایر دانشگاه‌ها اعم از داخلی و خارجی متصل شوند، بنابراین می‌توانید از استاد راهنمای خود درخواست کنید تا پایان نامه مورد نظر شما را در اختیارتان قرار دهد.
جستجو در کتاب‌ها
باید گفت که بسیاری از پایان‌نامه‌ها و خصوصاً رساله‌های دکتری به عنوان کتاب چاپ و منتشر می‌شوند و در اکثر کتابفروشی‌ها در دسترس عموم قرار دارند. بنابراین شما با پرس و جویی در کتابفروشی‌ها و پایگاه‌های اینترنتی انتشارات مختلف می‌توانید از این موضوع مطلع شوید و در صورت چاپ شدن پایان نامه و رساله تحت عنوان کتاب از آن استفاده کنید. همچنین در مورد منابع خارجی نیز برخی از آن‌ها به صورت کتاب اینترنتی بر روی سایت‌های مختلف به فروش می‌رسند و یا به صورت رایگان قابل دانلود هستند.
ارائه درخواست به نویسنده پایان نامه
پس از جستجوی کامل در منابع مختلف و عدم دسترسی به پایان نامه مورد نظر می‌توانید همه یا بخشی از پایان نامه را نویسنده آن درخواست کنید. هرگز از ارائه درخواست پایان نامه واهمه نداشته باشید. درخواست پایان‌نامه یا نشریات دیگر یک رفتار پذیرفته شده در دانشگاه است. بسیاری از پایان نامه‌های منتشر نشده در کتابخانه ها و غیره موجود است و خواندن پایان نامه های مربوطه بخشی طبیعی از تحقیقات شما است، اما برای درخواست باید اصولی را رعایت کنید و دلایل کافی به نویسنده ارائه دهید تا قانع شود نتیجه تحقیقات خود را در اختیار شما قرار دهد. به طور مثال، هنگامی که از کار شخص دیگری در پایان نامه خود می‌خواهید استفاده کنید، باید مجوز حق چاپ را ارزیابی کنید. زیرا ممکن است اجازه استفاده از آن را نداشته باشید.
بازگو کردن دلایل درخواست پایان نامه
آیا دانشجو باید فقط به نویسنده یک ایمیل ارسال کند و بگوید “سلام من دانشجوی ارشد یا دکترای رشته شما هستم ، آیا می توانم پایان نامه شما را ببینم؟” آیا بیان این نوع خواسته‌ها باید یا نبایدی دارند؟ بهتر است طی یک ایمیل دلایل خود را برای درخواست پایان نامه به نویسنده آن شرح دهید. به طور مثال در مورد منابع خارجی می‌توانید عنوان کنید که به دلیل تحریم‌ها قادر به استفاده از پایگاه‌های اینترنتی معتبر خارجی نیستید. یا اینکه موفق به دریافت پایان نامه از روش‌های موجود نشده‌اید.
همچنین بهتر است در محتوای ایمیل کمی از کارهای تحقیقاتی خود را شرح دهید و دلیل اینکه چرا به پایان‌نامه او علاقه دارید را توضیح دهید. امتن ایملیتان باید به گونه‌ای باشد که نویسنده بداند شما برای کار او ارزش قائلید. همچنین می‌توانید علاوه بر درخواست پایان نامه، بخشی از کار پژوهشی خود را با او به اشتراک بگذارید تا بداند شما تنها به دنبال پایان نامه او نیستید بلکه می‌خواهید از او مشاوره هم بگیرید. این کار به نویسنده حس خوبی را القا می‌کند. به طور کلی، اگر مودبانه بپرسید و جزئیات دلیل نیاز به پایان نامه را در اختیار نویسنده قرار دهید، احتمالاً جواب مثبت خواهید گرفت.
استفاده از پایان نامه با ذکر منبع
برای استفاده از پایان‌نامه شخصی دیگر در تحقیقاتتان و یا ارسال درخواست پایان‌نامه از نویسنده آن، باید این اطمینان را به نویسنده دهید که حق معنوی و مالکیت فکری او را رعایت می‌کنید و نام پایان نامه را به همراه نویسنده آن در منابع پایان نامه خود ذکر می‌کنید. بسیاری از فارغ التحصیلان از این موضوع استقبال می‌کنند، چراکه باعث شناخته شدن و افزایش اعتبار پایان‌نامه آن‌ها نیز می‌شود.
