به گزارش ایکنا از اصفهان، محمد ثناگویی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نویسنده کتاب «صمیمیت زناشویی؛ نظریه و کاربست(رویکرد اسلامی)» در نشست نقد و بررسی این کتاب که امروز، پنجم آبان‌ماه در دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد، با اشاره به اینکه صمیمیت از سازه‌های مهم و تأثیرگذار در روانشناسی ازدواج و خانواده است، اظهار کرد: مشکلات در روابط زوج‌ها نشان‌دهنده فقدان یا کاهش صمیمیت است و صمیمیت از مؤلفه‌های مهم در ایجاد پیش‌آگاهی در زمینه طلاق و تنش‌های زوجی محسوب می‌شود.
وی افزود: این مفهوم به شدت با سلامت و بهداشت روان زوجین مرتبط است، به نحوی که با کاهش صمیمیت، زمینه‌هایی از اختلال افسردگی و اضطراب در برخی از زوجین ایجاد می‌شود، یا اگر یکی از زوجین به اختلالات روانی مبتلا باشد، صمیمیت می‌تواند به‌عنوان یک مؤلفه کنترل‌کننده و درمان‌کننده محسوب شود،. بنابراین، صمیمیت عنصری مؤثر و مفید در حیطه روابط زناشویی و حوزه بهداشت و سلامت روان است.
نویسنده کتاب «صمیمیت زناشویی» با بیان اینکه نگاه من در این کتاب، مبتنی بر پارادایم دینی و اسلامی است، گفت: با توجه به اینکه ما به روانشناسی فرهنگی و اثرگذاری فرهنگ، مذهب و عقاید مراجعان در حیطه روان‌درمانی و مداخلات روانی و بالینی معتقد هستیم، بررسی موضوع صمیمیت در نگاه اسلامی و پارادایم دینی را در اولویت توجه قرار دادیم.
بررسی و تحلیل روایات در حوزه روابط زوجین
وی ادامه داد: یکی از روش‌های خوب کیفی که امروز مطرح است، گراندد تئوری است. ما در این کتاب، از این روش استفاده و از این طریق، روایات مختلف در ارتباط با روابط زوجین را جمع‌آوری، بررسی و رصد کردیم و در مرحله دوم، با صرف وقت زیاد به تحلیل روایات و کدهای مربوط به آنها پرداختیم و کدهای مختلفی را از روایات در حوزه روابط صمیمانه استخراج کردیم.
ثناگویی‌زاده اضافه کرد: با دسته‌بندی روایات به این نتیجه رسیدیم که روایات در روابط زوجین، در سه حوزه قرار گرفته‌اند؛ بعضی از روایات توصیفی هستند، یعنی به توصیف روابط زوجین و رابطه مؤثر یک زوج پرداخته‌اند. به‌طور مثال، روایت «قَولُ الرَّجُلِ للمرأةِ: «إنّي اُحِبُّكِ» لا يَذهَبُ مِن قَلبِها أبدا؛ سخن مرد به همسرش که دوستت دارم، هرگز از دل او بیرون نمی‌رود.» در این دسته قرار می‌گیرد. دسته دیگر، روایات ارزشی هستند که با طرح یک توصیه، ارزش آن دستورالعمل را هم بیان می‌کنند. برای مثال، روایت «جُلُوسُ المَرءِ عِندَ عِيالِهِ أحَبُّ إلَى اللّه مِنِ اعْتِكافٍ في مَسجِدي هذا؛ نشستن مرد پيش زن و فرزندانش نزد خداوند محبوب‌تر است از اعتكاف در اين مسجد من» از این نوع روایات است. سومین دسته از روایات، تجویزی هستند که دستورالعمل و توصیه‌ای در حوزه روابط زوجین ارائه می‌کنند، مثل حدیث «إِنَّ المَرأَةَ رَيحانَةٌ ولَيسَت بِقَهرَمانَةٍ، فَدارِها عَلى كُلِّ حالٍ، وأحسِنِ الصُّحبَةَ لَها لِيَصفُوَ عَيشُكَ؛ زن، گُل است، نه قهرمان. پس در همه حال، با او مدارا كن و با وى به خوبى همنشينى نما تا زندگى‌ات باصفا شود.»
وی با اشاره به بررسی آیات گفت: در این بررسی، دو جنبه مختلف از روایات مشاهده شد؛ روایاتی که به جنبه‌های مثبت صمیمیت می‌پردازند و در آنها، ابعاد و نیاز به روابط صمیمانه و نحوه ایجاد رابطه صمیمانه بیان شده و روایاتی درباره جنبه‌های منفی روابط صمیمانه که موانع ایجاد صمیمیت را بیان می‌کند. در بررسی جنبه‌های مثبت، هفت بعد صمیمیت بر اساس نیاز زوجین شناخته می‌شود؛ نیاز به صمیمیت کلامی، صمیمیت اقتصادی، صمیمیت هم‌باشی، صمیمیت جسمی، صمیمیت جنسی، صمیمیت عاطفی و صمیمیت معنوی. برای هر یک از ابعاد در روایات، موانعی هم مطرح شده بود. برای مثال، اگر در حوزه صمیمیت عاطفی مسائلی مثل توافق، تفاهم، تبعیت و درک مطرح است، موانعی از جمله تحمیل کردن یکدیگر برای صمیمیت عاطفی نیز مطرح شده است.
نویسنده کتاب «صمیمیت زناشویی» با بیان اينکه اصولی برای ایجاد صمیمیت از روایات قابل دریافت است، گفت: اولین اصل این است که برای تحقق صمیمیت در رابطه زوجی نیاز به دوسویگی وجود دارد و نمی‌توان صمیمیت را فقط با یکی از طرفین ایجاد کرد. برای مثال، در حوزه صمیمیت جنسی، از روایات این‌طور برداشت می‌شود، همان‌طور که مردان می‌خواهند زنانشان زیبا و آراسته باشند، زنان هم این خواسته را از مردان دارند. مبتنی بر این اصل، برنامه جلسات غنی‌سازی روابط زوجین نیز باید با حضور هر دو نفر برگزار شود. دومین اصل در ایجاد صمیمیت که از روایات استخراج می‌شود، این است که برای رسیدن به روابط صمیمانه باید فرایندی گام به گام را طی کنیم و اصل سوم، قابل افزایش یا کاهش بودن صمیمیت است، چنانکه در روایات بیان شده که برای افزایش صمیمیت، انس و توافق در روابط، بعضی از رفتارها باید بیشتر انجام شود.
نقش هیجانات در روابط صمیمانه میان زوجین
وی ادامه داد: همچنین در روایات برای ایجاد صمیمیت، جلب محبت و شفقت، توصیه‌هایی به مردان و توصیه‌هایی هم به زنان شده و این نشان‌دهنده این است که احساس صمیمیت، ناظر بر خودآگاهی به تفاوت‌های جنسی است. اگر می‌خواهیم صمیمیت در روابط اتفاق بیفتد، زن و مرد باید به تفاوت‌های جنسیتی خود آگاه باشند. از سوی دیگر، در روابط صمیمانه، هیجانات موضوع مهمی بود که در روایات هم به آن اشاره شده است. برای مثال، اگر در ایجاد صمیمیت به دنبال رضایت زوجین هستیم، این رضایت به‌عنوان یک منطقه هیجانی در نظر گرفته می‌شود. بر این اساس، ما می‌توانیم روابط صمیمانه را در چهار منطقه هیجانی از منظر روایات تقسیم‌بندی کنیم که عبارتند از منطقه هیجانی لذت، رضایت، غم و خشم یا خصومت و نفرت.
ثناگویی‌زاده اظهار کرد: روش ما در این کتاب، به این صورت نبود که بر نظریه‌ای تمرکز کرده و روایات را با آن تطبیق دهیم، بلکه تلاش کردیم آنچه را روایات می‌گويند، مورد توجه قرار دهیم و با توجه به جنبه‌های مثبت (نیازهای صمیمیت در روابط زناشویی) و جنبه‌های منفی (موانع صمیمیت) و در نهایت با توجه به اصول و فرآیندی که بیان شد، به تکنیکی با عنوان «بانک صمیمیت و فرایند خودمراقبتی منظم» رسیدیم که در آن، دو سازه از صمیمیت مورد توجه قرار می‌گیرد؛ صمیمیت انتظاری که به صمیمیت مورد انتظار زوجین در رابطه با همسر اشاره می‌کند و در هر بافت زوجی متفاوت است. در یک بافت زوجی، صمیمیت جسمی و عاطفی وجود دارد و در بافت دیگر، صمیمیت معنوی و کلامی. سازه دوم، صمیمیت تجربی یا واقعی است که بیانگر میزانی از صمیمیت است که زوجین به‌صورت واقعی در رابطه خود تجربه می‌کنند.
وی افزود: زمانی که سازه صمیمیت انتظاری و صمیمیت واقعی به هم نزدیک و همخوان باشند، هیجانات فرد در منطقه لذت و رضایت قرار می‌گیرد و در صورتی که فاصله میان صمیمیت انتظاری و صمیمیت واقعی بسیار زیاد باشد، هیجانات فرد در منطقه غم و خشم خواهد بود. بر همین اساس، ما چهار وضعیت صمیمیت را در هر بافت زوجی خواهیم داشت. صمیمیت در وضعیت بحرانی، زمانی است که فاصله میان صمیمیت انتظاری و واقعی بسیار زیاد باشد و هیجانات فرد در منطقه خشم و غم قرار گیرد. صمیمیت در وضعیت هشداردهنده، زمانی است که بین مناطق هیجانی، یکسانی وجود دارد و فرد نه در مناطق هیجانی مثبت و نه در مناطق هیجانی منفی قرار دارد. در این صورت، زوجین باید متوجه باشند که اقدامات آنها باید افزایش‌دهنده صمیمیت باشد تا از حالت هشداردهنده خارج شوند و به حالت رضایت و لذت برسند. صمیمیت در وضعیت رضایت‌بخش و صمیمیت در وضعیت لذت‌بخش، انواع دیگر این مدل هستند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: فرآیند خودمراقبتی منظم کمک می‌کند که فرد با در اختیار داشتن بانک صمیمیت (که بر اساس اصول و روایات استخراج شده) وضعیت صمیمت در رابطه خود را به‌صورت مستمر بررسی کند و از طریق تکنیک خودمراقبتی که فرآیندی خودآگاه و داوطلبانه است، با آگاهی از نیازهای خود و همسر در رابطه زوجی، رفتارهای خود را تنظیم کند.
وی یادآور شد: یکی از نوآوری‌های این کتاب، مفهوم بانک صمیمیت و فرایند خودمراقبتی منظم است که با خلاقیت نویسنده و با الهام از روایت و رویکرد اسلامی ساخته شده است و براساس آن، بخشی مجزا از کتاب به شیوه‌های برگزاری کارگاه‌های افزایش صمیمیت اختصاص داده شده و در پایان نیز پیوستی برای زوجین با عنوان «راهنمای افزایش صمیمیت زناشویی؛ کتاب کار ویژه زوجین» ضمیمه شده است.
استنباط درست از روایات در کتاب «صمیمیت زناشویی»
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی عباسی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث نیز در نقد و بررسی این کتاب اظهار کرد: در ارائه کار خوب و باکیفیت باید به تمام ابعاد و جزئیات دقت کرد. در این کتاب نیز به طراحی جلد، فونت و جزئیات چاپ باید دقت شود.
وی افزود: بخش پیوست که کدهای روایات در آن بیان شده، قابل حذف است، زیرا ذکر این کدها در رساله، مورد انتظار، اما در کتاب معمول نیست. همچنین پیوست‌های دیگر را نیز می‌توان حذف کرد تا حجم کتاب کمتر و حمل و خواندن آن آسان‌تر شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با اشاره به نکات مثبت کتاب گفت: ارائه مدل در موضوع صمیمیت، ویژگی خوب این اثر بود. همچنین استفاده از راهبرد اکتشاف متوالی و شروع مدل‌سازی از یک نقطه و عملیاتی‌سازی آن قابل تحسین است. از سوی دیگر، نویسنده در این کتاب در پارادایم اجتهاد حرکت کرده و استنباط‌های در خور شأن و درستی از روایات داشته است.
وی ادامه داد: بعضی از معادل‌هایی که در این کتاب انتخاب شده، قابل اصلاح است. به‌طور مثال، واژه affection که در کتاب به‌عنوان هیجان به‌کار رفته، در واقع به معنای عاطفه است. همچنین مفهوم‌سازی‌های انجام شده هم مبهم و قابل بررسی است. برای مثال، مفهوم هم‌باشی که در کتاب به آن به‌عنوان یکی از انواع صمیمیت اشاره شده، در عرف به روابط خاص جنسی اشاره دارد و بهتر بود که مفهوم دیگری به جای آن انتخاب می‌شد.
حجت‌الاسلام عباسی بیان کرد: با توجه به خاستگاه جامعه‌شناختی نظریه زمینه‌ای که به‌عنوان روش کیفی مطالعات کتاب انتخاب شده است، بهتر بود روشی مناسب با ویژگی روانشناختی کتاب انتخاب شود.
