دین حق از منظر قرآن یک دین است و آن هم “دین اسلام” است. اگرچه همه پیامبران مردم را به توحید و خداشناسی و تسلیم در برابر خدای متعال دعوت کرده اند، ولی تعلیمات آنان با نام اسلام شهرت نیافت. دین الهی و حق در سیر تکاملی از آدم تا خاتم، سرانجام به دین جامع جهانی و جاودان اسلام رسید. با تعلیمات آخرین پیامبر خدا حضرت محمد صلی‌الله علیه وآله وسلم درجه اعلی و نهایی دین به جهانیان ارائه شد و این دین کامل و جامع از سوی خدا و پیامبر و امامان، شریعت و “دین اسلام” نامیده شد و پیروان این آخرین پیامبر خدا “مسلمان” شناخته شدند. توحید، نبوت، امامت، عدل الهی و معاد، اصول دین اسلام است و کسی که این اصول را باور دارد، مسلمان است. افزون بر اعتقادات اسلامی که در قرآن و حدیث برای اسلام و مسلمانی آمده است، در اصول اخلاقی نیز صفات و سجایای لازم برای اسلام و مسلمانی بیان شده است.
آیین مسلمانی در کلام پیامبر(ص) در کلام رسول الله(ص) هم اصول اعتقادات و هم اصول اخلاقی دین اسلام معرفی و تبیین شده است. از طرفی عقایدی که هر مسلمان باید با دلیل بپذیرد تا مسلمان نامیده شود و از طرف دیگر اخلاقی که هر مسلمان باید به آن آراسته شود، در گفتار پیامبر خدا آموزش داده شده است. در این پژوهش بخشی از “اخلاق مسلمانی” و آیین و آداب مسلمان بودن براساس احادیث نبوی تبیین و به این پرسش اساسی پاسخ داده می‌شود که: براساس کلام پیامبر اسلام(ص) آیین مسلمانی چیست و مسلمان کیست؟
سلامت زبان و دست
زبان و دست، ابزار گناهان و به ویژه ظلم و خیانت به دیگران و آزار آنان است. با زبان و دست انواع مفاسد و تبهکاری‌ها روی می‌دهد. پیامبر گرامی اسلام(ص) فرموده اند: المسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده مسلمان کسی است که مسلمانان از زبان و دست او سالم و آسوده‌اند. زبان، پاک از گناه و انحراف و رذایل اخلاقی و دست پاک از فساد و ظلم و گناه و آلودگی‌های رفتاری، نشانه اخلاق مسلمانی است. موضوع سلامت زبان و دست از انحرافات و ضرورت آسودگی مسلمانان از زبان و دست هر مسلمان، آثار و منافع فراوانی برای جامعه اسلامی دارد و عامل توسعه اخلاقی و معنوی و ملاک برتری اخلاقی مسلمانان به جهانیان است. از این رو پیامبر خدا(ص) در حدیثی ملاک اصلی رتبه بندی‌های درون جامعه اسلامی و معیار کسب مدارج اسلامی را همین سلامت زبان و دست دانسته و فرموده اند: افضل المسلمین من سلم المسلمون من لسانه و یده(کنزالعمال، ج1، ص89، حدیث 747) بهترین مسلمانان کسی است که مسلمانان از زبان و دست او سالم و آسوده باشند. تامل و دقت در کارهای زشتی که می‌تواند از زبان و دست پدید آید و بررسی کارکردهای زیان بار آن، ابعاد خطرات ناسالم بودن زبان و دست را آشکار می‌کند.
اخوت و دوری از ظلم و ناسزاگویی
“ظلم” از گناهان بزرگ و از نظر عقل و شرع قبیح است. شتم و بدگویی و دشنام و ناسزاگویی نیز آسایش و آرامش و بهداشت روانی انسان‌ها را به هم می‌ریزد. احیای روح برادری و رهایی از انواع ظلم به ویژه ظلم اخلاقی و مهار ناسزاگویی، سازنده بهداشت روانی فرد و جامعه اسلامی است. پیامبر اعظم(ص) در تعریف و توصیف ویژگی‌های مسلمان فرموده اند: المسلم اخوالمسلم لایظلمه و لایشتمه(همان، ص89، حدیث 742 * میزان الحکمة، ج 4، ص521، حدیث 8778). مسلمان برادر مسلمان است، به او ستم نمی‌کند و او را دشنام نمی‌دهد و ناسزا نمی‌گوید. در این حدیث نبوی مسلمانان به یک صفت زیبای ثبوتی از آیین مسلمانی که “اخوت” و برادری اسلامی است سفارش شده‌اند و از دو صفت زشت سلبی در آیین مسلمانی که “ظلم” و “شتم” است، بازداشته شده‌اند.
برادری و پرهیز از خیانت و دروغ و خذلان
خیانت ورزی و دروغ گویی و خذلان و سرباززدن از یاری یکدیگر و همیاری و همکاری، مانع اتحاد و مهرورزی و تعالی و تکامل جامعه اسلامی است. پیامبر خدا(ص) فرموده اند: المسلم اخوالمسلم لایخونه و لایکذبه و لایخذله(همان، ص89، حدیث 744). مسلمان برادر مسلمان است، به او خیانت نمی‌کند و به او دروغ نمی‌گوید و از کمک و یاری او سرباز نمی‌زند. روشن است خیانت و دروغ اعتماد را از بین می‌برد و در نتیجه مسلمانانی که به هم اعتماد ندارند یکدیگر را یاری نمی‌کنند و با خوار و ذلیل شدن آحاد جامعه اسلامی، اعصاب و روان آنان به هم می‌ریزد و افسردگی و شکنندگی زیان بار روی خواهد داد.
آیینه مسلمان
مسلمانان باید “آیینه” یکدیگر باشند. از طرفی ارزش‌ها و فضیلت‌های او را ببیند و به آن‌ها روی آورد، او را تشویق کند و در خوبی‌ها او را اسوه خود قرار دهد و از او پیروی کند. از طرف دیگر زشتی‌ها و رذیلت‌ها و بدی‌هایش را نیز ببیند و خود از آن بدی‌ها گریزان باشد و دوری کند و به او هشدار دهد و او را نهی از منکر و راهنمایی کند. پیامبر اکرم (ص) در این زمینه فرموده اند: المسلم مرآة المسلم فاذا رای فیه تنیثا فلیاخذه (همان، ص89، حدیث 739). مسلمان آیینه مسلمان است، زمانی که در او چیزی ببیند پس باید آن را اخذ کند و بگیرد.
همکار هم در زندگی سالم اقتصادی و زیباسازی
مسلمانان باید در زیرساخت‌ها و تحقق زندگانی سالم اقتصادی یار یکدیگر باشند و زمینه رفع نیازمندی‌های اقتصادی و تامین شرایط توسعه و رشد اقتصادی را فراهم کنند. رسول اعظم(ص) در این باره چنین فرموده اند: المسلم اخوالمسلم یتعهما الماء والشجر و یتعاونان علی الفتان (همان، ص89، حدیث 743). مسلمان برادر مسلمان است و آب و درخت هر دو را فرا می‌گیرد و برای همه است و بر زیباسازی فراوان و گسترش بسیار زیبایی به یکدیگر کمک و همکاری می‌کنند.
اهتمام به امور مسلمانان و فریادرسی بیچارگان
مسلمانان جهان باید به فکر یکدیگر باشند، از مشکلات هم باخبر شوند و در رفع مشکلات به هم کمک کنند. پیامبر خدا حضرت محمد (ص) فرمودند: من اصبح لایهتم بامور المسلمین فلیس متهم و من یسمع رجلا ینادی یاللمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم (اصول کافی، ج 2، ص163). هر کس صبح کند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نیست و هر کس می‌شنود انسانی فریاد می‌زند: ای مسلمانان! پس به او پاسخ ندهد مسلمان نیست. مطابق این حدیث شریف نبوی دو گروه مسلمان نیستند گروه اول کسانی که همه روزه و همیشه در اندیشه گره گشایی از کار مسلمانان نیستند و به امور مسلمانان جهان بی‌توجهند و گروه دوم کسانی که فریاد کمک خواهی و دادرسی انسانی را بشنوند و به او پاسخ مثبت ندهند!”امور مسلمانان” واژه عامی است. هر مسلمانی باید به امور مسلمانان اهتمام ورزد. مشکلات و نیازهای مسلمانان در ابعاد گوناگون اقتصادی و سیاسی و فرهنگی در عبارت “امور مسلمانان” جای دارد. هیچ گاه نباید از امور مسلمانان غافل شد و اهتمام به امور مسلمانان باید همیشگی و در برنامه روزانه هر مسلمان باشد. این احادیث نبوی برنامه جامع سازندگی فردی و اجتماعی و آیین همبستگی اسلامی است و آیین مسلمانی و اخلاق اسلامی جامعه مطلوب اسلامی را نشان می‌دهد.
منبع: / روزنامه / جمهوری اسلامی ۱۳۹۰/۴/۸
نویسنده : محمد رضا جواهری
