اسلام به عنوان یک دین جاودان، آیین زندگی، الگوی زیستی و برنامه هدایتی جامع، همچنین شیوه‌ها و راهکارهای عملی مناسبی برای ارضای همه نیازهای اولی و ثانوی و خواسته‌ها و مطالبات اجتناب‌ناپذیر بشر با هدف شکوفایی متوازن مجموع استعدادها و قابلیت‌های فطری و غریزی ارائه کرده است. هدف از این برنامه بسترسازی مناسب برای هدایت انسان در مسیر نیل به غایات مقصود است. برنامه‌داشتن برای اوقات فراغت از لوازم قطعی خاتمیت و جامعیت اسلام است؛ به همین دلیل انتظار به حق این است که افراد و جامعه، الگوی گذران فراغت خود را با محوریت ارزش‌های اسلامی تدوین و تنظیم کنند.
در اهمیت فراغت نکاتی بیان شد که وجوهی از عوامل نیاز انسان به اوقات فراغت نشان داده شد. یک فرضیه انسان‌شناختی رمز نیازمندی مادام‌العمر انسان به بهره‌مندی از گونه‌های مختلف فراغت و سرگرمی را مصاحبت و همراهی جدایی‌ناپذیر درجاتی از کودکی و صباوت و ویژگی‌های آن در استمرار خط زندگی می‌داند؛ همچنین گفته شده است فراغت طریقی برای شکوفایی ظرفیت‌های انسانی و قوای سرشتی تلقی شده است. تاگور شاعر معروف هندی مؤید این نظر است و می‌گوید: «تمدن‌های انسانی سرمایه‌های جاودانی‌اند که از کاشت و برداشت اوقات فراغت متجلی شده‌اند». برخی نیز معتقدند: «انسان فطرتاً و ذاتاً به لذت و خوش‌گذرانی روی می‌آورد و در مقابل، فرار از رنج و درد و سختی و تنفر از آن نیز به صورت تکوینی و غیراختیاری در روان انسان وجود دارد».
این نیاز طبیعی و فطری همواره به‌تبع ظرفیت‌ها و امکانات محیطی و متناسب با معیارها و ترجیحات فرهنگی ارضا شده و می‌شود. خالق انسان که چنین فطرتی به او داده، در شریعتش که اسلام است، اصل این تمایل و لوازم قهری آن را مورد تأیید قرار داده و شایسته است شریعت اسلامی در این بخش راهبر مؤمنان باشد؛ چرا که آن متکفل هدایت سلوک عملی انسان‌ها در مسیر نیل به غایات متعالی است.
به دلیل عقلی نیز فراغت و اشتغالات فراغتی درصورتی‌که ضابطه‌مند، با هدف تجدید قوا و کسب آمادگی بیشتر برای کار و تلاش جدی صورت پذیرد، از باب مقدمه واجب ضرورت می‌یابند. اسلام به عنوان یک دین جامع متضمن و مروج نوعی سبک زندگی و الگوی زیستی است که در صورت حاکمیت و موفقیت در ساماندهی به عرصه‌های خرد و کلان زندگی اجتماعی و تمکین اکثریت، بالطبع مطلوبات و مطالبات و اقتضائات و الزامات هدایتی خویش را در کلیت حیات جمعی به جریان خواهد انداخت. نیاز به فراغت و تفریح نیز متناسب با این ظرفیت‌سازی فرهنگی اجتماعی پاسخ خواهد یافت.
در احادیث به نکاتی اشاره شده است که نیاز انسان را به اوقات فراغت نشان می‌دهد؛ چنان‌که امام علی می‌فرماید «دل‌های خود را طراوت و نشاط بخشید، به‌درستی که آنها به هنگام افسردگی و خمودگی کور می‌شوند». در بیانی دیگر می‌فرماید: «روح‌ها همانند بدن‌ها ملول و خسته می‌شوند». حضرت در ادامه راهکاری هم برای پرکردن فراغت که اثر مطلوب در رفع خستگی روحی داشته باشد، پیشنهاد می‌کند که برای نشاط روحی به [مطالعه] سخنان زیبا و طُرفه‌های حکیمانه روی آورید. در سخنی دیگر حضرت تذکر داده‌اند هر عضوی از اعضای بدن انسان به استراحت متناسب نیاز دارد.
«ما خواب شما را مایه آرامش و استراحت شما قرار دادیم»، «غیر از خدا چه کسی می‌تواند شب را برای شما بیاورد که در آن آرامش داشته باشید»، بر لزوم خواب و استراحت در شب برای رهایی از خستگی و مشقت ناشی از تکاپوی اشتغالات روزمره تأکید کرده‌اند. این آیات گویای نیاز انسان به فراغت از اشتغالات خسته‌کننده هستند.
از احادیث استفاده می‌شود تفریح سالم می‌تواند از بروز مشکلات روانی جلوگیری کند و ضریب فرسایش قوای وجودی انسان را به تعویق اندازد؛ همچنین نشاط حاصل از فراغت سالم می‌تواند راندمان کار را افزایش دهد و به‌طورطبیعی خرسندی و رضایت خاطر خود و دیگران را موجب شود.
بر این اساس می‌توان گفت داشتن فراغت و فرصت برای تفریح، برای داشتن سبک زندگی سالم لازم است. البته فراغتی مفید است که همراه سلامتی باشد. امام سجاد فرمود: [خدایا] اگر فراغتی از کارها برای ما تقدیر کردی، آن را فراغتی همراه با سلامت قرار ده تا به سبب آن، گناهی دامنگیرمان نشود و خستگی و سستی بر ما عارض نگردد.
بررشی از کتاب اوقات فراغت براساس آموزه های قرآن و اهل بیت(ع) – از مجموعه کتابهای سبک زندگی
