قرآن کریم با توجه به آثار حیات بخش ذکر و یاد خدا، در موارد فراوانی مؤمنان را به یاد خدا فرا خوانده و به مداومت آن امر فرموده است، تا اهل ایمان با آن آب حیات، دلهای خویش را سیراب و از آثار پر خیر و برکت آن برخوردار گردند. ذیلاً به برخی از آثار یاد خدا اشاره می نماییم.
1- آرامش قلبی و قدرت روحی
یکی از آثار ارزشمند یاد خدا، برخورداری از آرامش قلبی است. قرآن کریم در این خصوص می فرماید: «الا بذکر الله تطمئن القلوب»(رعد/28). علامه طباطبایی در تفسیر این آیه شریفه می‌فرماید: “این آیه تنبیهی است برای مردم به اینکه متوجه پروردگار خود بشوند و با یاد او دلهای خود را راحت سازند، چون آدمی در زندگی خود هدفی جز رستگاری به سعادت و نعمت نداشته، و بیمی جز از برخورد ناگهانی شقاوت و نقمت ندارد، و تنها سببی که سعادت و شقاوت به دست اوست همان خدای سبحان است و چون بازگشت همه امور به اوست و اوست که فوق بندگان و قاهر بر آنان و فعال ما یشاء و ولیّ مؤمنین و پناهندگان به اوست، پس یاد او برای نفسی که اسیر حوادث است و همواره در جستجوی رکن وثیقی است که سعادت او را ضمانت کند مایه انبساط و آرامش است». روشن است که غفلت از یاد پروردگار، تلاطم روحی و عدم آرامش و آسایش زندگی را به همراه خواهد داشت، همچنان که قرآن می‌فرماید: «و من اعرض عن ذکری فان له معیشه ضنکا؛ کسی که از یاد من (خدا) روی‌گردانی کرد، زندگانی او (در دنیا) تنگ می‌شود»(طه/124)
2- نورانیت دل
در تعالیم اسلامی از یاد خدا به عنوان «نور دلها» و «جلای قلوب» تعبیر شده است. حضرت علی (ع) می‌فرماید: «بر شما باد یاد خدا که آن نور دل است». آن حضرت در هنگام تلاوت آیه «یسبح له فیها بالغدو و الاصال رجال لا تلهیهم تجاره و لا بیع عن ذکر الله (نور/36-37) فرمودند: همانا خدای سبحان و بزرگ یاد خود را روشنی‌بخش دلها قرار داد تا گوش پس از ناشنوایی بشنود و چشم پس از کم‌نوری بنگرد و انسان پس از دشمنی رام گردد… همانا مردمی هستند که ذکر خدا را به جای دنیا برگزیدند، که هیچ تجارتی یا خرید و فروشی آنها را از یاد خدا باز نمی‌دارد، با یاد خدا روزگار می‌گذرانند و غافلان را با هشدارهای خود از کیفرهای الهی می‌ترسانند… آنان پرده‌ها را برای مردم دنیا برداشته‌اند. می‌بینند آنچه را مردم نمی‌نگرند و می‌شنوند آنچه را مردم نمی‌شنوند. اگر اهل ذکر را در اندیشه خود آوری و مقامات ستوده آنان و مجالس آشکارشان را بنگری، می‌بینی که آنان نامه اعمال خود را گشوده و برای حسابرسی آماده‌اند، که همه را جبران کنند… آنان نشانه‌های هدایت و چراغهای روشنگر تاریکی‌هایند. فرشتگان آنان را در میان گرفته‌اند و بر آنها آرامش می‌بارند. درهای آسمان را به رویشان گشوده و مقام ارزشمندی برای آنان آماده کرده‌اند، مقامی که خداوند با نظر رحمت به آن می‌نگرد، از تلاش آنها خشنود است و منزلتشان را می‌ستاید؛ دست به دعا برداشته و آمرزش الهی می‌طلبند»(نهج‌البلاغه، خطبه 222).”
3- وارستگی از لذات مادی
انسان تا زمانی که به لذت معنوی نرسیده است، تصور می‌کند لذتی بالاتر از لذات مادی نیست، اما چون حلاوت و شیرینی یاد خدا و مناجات با او را درک کند، در می‌یابد که لذات مادی، لذات واقعی نیستند، در نتیجه به سهولت دل از آنها می‌کَند. مروری کوتاه در زندگی رسول گرامی اسلام (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) هر انسانی را دستخوش حیرت و اعجاب می‌کند که با وجود کارهای سنگین روزانه، شبها به نماز می‌ایستادند و به مناجات و راز و نیاز با پروردگار خویش می‌پرداختند. این بدان جهت بود که آن بزرگواران آنچنان در یاد خدا و انس با او به آرامش و لذت می‌رسیدند که هیچ چیزی نمی‌توانست آنان را از این حضور باز دارد و توجه‌شان را به خود جلب نماید.
4- جلب نظر الهی
در یکی از آیات قرآن کریم، خداوند مهمترین اثر نتیجه یاد خود را چنین بیان می‌دارد: «اذکرونی اذکرکم؛ مرا یاد کنید تا من نیز شما را یاد کنم»(بقره/152).
5- ایجاد بصیرت در دل
قرآن در مراقبت مؤمن از وسوسه‌های شیطان می‌فرماید: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون؛ افراد پرهیزکار هنگامی که شیطان آنها را وسوسه می‌کند متذکر شده و به یاد خدا می‌افتند و در همان حال بصیرت می‌یابند». حضرت علی (ع) نیز می‌فرمایند: «من ذکر الله استبصر؛ هر که خدا را یاد کند بصیرت می‌یابد».
6- دوری از گناه
یکی از آثار مهم یاد خدا پرهیز از معاصی است؛ زیرا وقتی که انسان تن به معصیت دهد خدا را فراموش کرده است، و اگر توجه به خدا کند و او را شاهد و ناظر اعمالش بداند، چگونه می‌تواند تن به نافرمانی او دهد و از اطاعت امرش سرباز زند. قرآن کریم می فرماید: «ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله اکبر؛ همانا نماز انسان را از زشتیها و منکرات باز می‌دارد و یاد خدا بزرگتر است»(عنکبوت/45)
منبع: روزنامه رسالت ۱۳۸۹/۳/۲۲
به نقل از: سیمای مؤمن در قرآن و حدیث، ص125-128
نویسنده : علی خانی
