پدیدآورنده : سیدعلوی، سید ابراهیم
ناشر : روشنگر
سال نشر : 1366
تعداد جلد : 1 صفحات : 448
معرفی اجمالی
یادنامه علامه شریف رضی( مقالات کنگره ششم)، اثر محققان محمدرضا آل صادق، احمد الوائلی و احمد فرج الله است که به عنوان یادنامه علامه می باشد که شامل مقالات علمی و تحقیقی و در بردارنده سخنرانی های ارزنده ای است، پیرامون شخصیت شریف رضی و یا کتاب های ارزشمند او که به کنگره هزارمین سال وفات وی ارائه شده است.
ساختار کتاب
تعداد مقالات مطرح شده، در این کتاب 16 مقاله در موضوعات مختلف و 5 شعر درباره کتاب و صاحبش می باشد.
گزارش محتوا
بنیاد نهج البلاغه به عنوان یک مؤسسه علمی و فرهنگی، برای نخستین بار کنگره ای پیرامون کتاب ارزشمند نهج البلاغه در هزارمین سال گشت تألیف و گردآوری آن برگزار کرد.
این کار در نوع خود بی نظیر است، زیرا متعارف آنست که کنگره ها درباره شخصیت ها تشکیل گردد، نه یک کتاب؛ اما از سوی دیگر، نهج البلاغه کتابی نیست، همانند دیگر کتاب ها از مؤلفین و نویسندگان بشری، که آن ولید القرآن و مجموعه فراهم آمده ای است، از دل و سینه موّاج شاگرد مکتب وحی و از شخصیتی است، پرورده شده و تعلیم یافته در دامن پیامبر بزرگ حضرت محمد و به همین سبب بنیاد، تا کنون پنج کنگره درباره آن برگزار کرده و دانشمندان اسلامی از نقاط مختلف جهان با تحقیقات، مقالات و سخنرانی های ممتع و روشنگر خویش با استفاضه از این منبع غنی و سرشار از انواع معارف و استفاده از این بیکرانه اقیانوس، به افاضه پرداخته اند؛ ولی هم چنان، ناگفته ها از این کتاب، فراوان و ناسفته درّ، از این اقیانوس گسترده ساحل، نه چندان کم، باقی مانده است.
بنیاد نهج البلاغه کنگره ای را به تکریم و بزرگ داشت و بررسی آثار و آراء و تحلیل مطالب پیرامون شخصیت او اختصاص داده است.
هر چند که برخی شاید نا آگاهانه، منزلت او را تا حد یک شاعر مدیحه سرای دربار خلافت عبّاسیان پائین آورده و یا عده ای بر اساس افسانه ها و خرافه ها شخصیت او را زیر سؤال برده و آخر الامر او را از داعیان به عروبت و دمندگان روح ناسیونالیسم عربی و عنصری ضد فرس قلمداد می کنند، لیکن حقیقت آنست که علامه شریف رضی پیش از آنکه شاعری ادیب و حماسه سرا و نکته سنج باشد که هست مفسر زبردست قرآن و فقیه آشنا به نظرات اصولی و فقهی است، هر چند که تعصبات جاهلانه و جنگ های خانگی احتمالا برخی آثار او را از میان برده است.
در مقدمه کتاب، پیرامون علامه شریف رضی در یک نگاه، به معرفی خود، شاگردان، اساتید و تالیفاتش پرداخته می شود.
سپس طی چندین مقاله از شخصیت های مختلف به معرفی و بزرگی مولف و کتاب نهج البلاغه پرداخته اند.
مقاله اول از آقای هاشمی رفسنجانی است که به عنوان افتتاحیه درباره شخصیت شریف رضی سخن گفته است.
مقاله دوم کتاب، از آقای علی دوانی درباره شخصیت والای سید رضی است.
مقاله از سید جمال الدین دین پرور می باشد که به مناصب سید رضی پرداخته است.
اندیشه های سیاسی اجتماعی موجود در آثار علامه شریف رضی، مقاله یی است از سید ابراهیم سید علوی که به ذکر اندیشه های شریف رضی می پردازد و می گوید: به هر حال شریف رضی« ره» از دانشمندان مبرز جهان تشیع است که می توان گفت، او جلوتر از زمانش می زیسته و دارای اندیشه های ناب ادبی، تفسیری، کلامی و به ویژه اندیشه های سیاسی، اجتماعی در سطح بالا بوده است.
سید جواد مصطفوی مقاله ای را درباره روش تفسیر سید رضی می نویسد و بیان می دارد که« حقایق التأویل» کتابی است که متأسفانه یک جزء از ده جزئش به دست ما رسیده و چاپ شده است. و این جزء، جزء پنجم است که مشتمل است، بر سوره آل عمران که 200 آیه دارد و اندکی از سوره نساء. سبک و روش سید رضی در این کتاب اینست که: آیات واضح و روشن را تفسیر نمی کند.
مادر در احساس و تخیل علامه شریف رضی سید، عنوان مقاله است که آقای ابراهیم سید علوی در کنگره به معرفی آن پرداخته اند.
در بزرگداشت مادر و تجلیل از مقام منیع و بلند او چکامه های ادبی و آثار منظوم و منثور فراوانی در دست می باشد که لیکن در میان همه آن ها قصیده مرحوم علامه شریف سید رضی( طاب ثراه)؛ همانند عقدالفرید و درّ شاهواری است که از نقطه نظر ادبی و از لحاظ در برداشتن مضامین لطیف احساسی و نکات دقیق خیالی و اندیشه های ظریف رؤیائی، راستی که دارای پایگاهی والا و ارجمند می باشد.
سید رضی در این قصیده غرّا که از شدت سوز اندوه و از حدّت سوگ فقدان مادر، و التهاب این مصیبت، قریحه وقّادش جرقّه زده است، شاعرانه ترین احساسات و زیباترین تشبیهات را بکار برده و اندوه بزرگ از دست رفتن مادر را در شکل های بسیار زیبا و طی جمله های فوق العاده دلنشین، به تصویر کشیده است.
این چکامه به مناسبت هزارمین سال رحلت این دانشمند بزرگ که با گردآوری خطبه ها و نامه ها و کلمات کوتاه امیرالمؤمنین علیه السلام( نهج البلاغه) و دیگر آثار ارزنده علمی اش خدمت بزرگی به جهان اسلام و دوستداران اهل بیت عصمت انجام داده، به عنوان عرض ادب و با الهام از قصیده زیبای او در حق مادر فراهم آمده است.
حقائق التأویل و مسئله جنگ محمود فاضل عنوان مقاله آقای( یزدی مطلق) است که به بررسی کتاب حقائق التاویل از شریف رضی( ره) می پردازد. مولف در این کتاب شریف که برهانی قاطع است، بر تبحر و تمهر و تفنن علمی و این بزرگوار که برخی از اکابر، تصریح به متعذر المثل بودن آن نموده اند، در مواضع متعددی نکات دقیقی در این باب دارد که، آقای یزدی مطلق تنها به قسمتهایی از آن، در مقاله خود، اشاره می شود.
فقاهت سید شریف رضی سید ابراهیم، عنوان مقاله بعدی است که جناب آقای سید علوی در کنگره آن را مطرح کرده اند.
هر چند که صیت شهرت و آوازه معروفیت او در میدان ادب، شعر و تفسیر و حدیث است و آثار به دست آمده و به طبع رسیده، او هم کلّا در همین مایه هاست و اثر مستقل فقهی، از آن بزرگوار به دست ما نرسیده و تراجم نگاران نیز او را عمدتا ادیبی فرزانه و محدّث و مفسری زبر دست معرفی کرده اند، لیکن اگر در همین آثار بر جای مانده او نظری و گذری کنیم، خواهیم دید که این بزرگ مرد علم حدیث و تفسیر و این یکه تاز میدان ادب، شعر و بلاغت ضمن تبحّرش در علوم قرآنی و حدیثی و مهارتش در ادب و شعر، فقیهی بوده، چیره دست و صاحب نظر و آشنا با مذاهب گوناگون فقهی که همین نظرات فقهی او در میان آثار چاپ شده اش، آمده است.
آقای سید علوی در این مقاله، راجع به این که سید شریف رضی قدس سره در شمار فقهای عصر خود بوده، به شش شاهد استناد جسته و آن ها را به تفصیل مورد بررسی قرار داده است.
1- تلمذ سید شریف رضی، نزد فقهای عصر اعم از فقهای امامیه و یا فقهای دیگر مذاهب اهل سنت.
2- تألیف کتاب« تعلیق علی خلاف الفقها» در زمینه فقه تطبیقی و مقارن.
3- مناظرات و بحث های فقهی او با برخی از فقیهان عصر خویش.
4- تصدی پست قضاوت، بلکه قاضی القضاتی که فقاهت، بلکه تبحّر در فقه را لازم دارد.
5- وجود برخی نظرات فقهی ابراز شده از سوی خود سید که در لابلای آثار چاپ شده ایشان موجود است.
6- تصریح و اعتراف برخی اکابر زمان، بر این که شریف رضی یکی از فقهای دوران خویش بوده است.
مقایسه« مجاز القرآن» ابوعبیده و« تلخیص البیان» سید رضی، عنوان مقاله دکتر محمد علوی مقدّم می باشد. وی در این مقاله چنین می گوید که: کتاب« مجاز القرآن» ابوعبیده معمر بن المثنی، در فرهنگ اسلامی، اهمیت ویژه ای دارد، زیرا اولا کتاب مزبور، از کتب اواخر قرن دوم هجری است و ثانیا،« مجاز القرآن» یک تفسیر لغوی است و شاید بتوان گفت که نخستین کتابی است که در این زمینه ها به ما رسیده است.
و چون نویسنده کتاب( ابوعبیده) از بزرگان لغت و ادب قرن دوم هجری است، بنا بر این، کتاب او نیز برای ما مأخذ و مرجعی ارزنده به شمار می آید.
ابن ندیم در« الفهرست» حدود یک صد و پنجاه کتاب، برای ابوعبیده بر می شمارد که برخی از آن ها همچون: مجاز القرآن، غریب القرآن، معانی القرآن، در مسائل قرآنی است، و متأسفانه تنها کتاب« مجاز القرآن» او به ما رسیده و کتاب موجود هم که دکتر محمود فؤاد سزگین، تصحیح کرده و به چاپ رسانیده، فقط مطالب تا پایان سوره کهف( هجدهمین سوره) را در بر دارد.
شاید بتوان گفت که کتاب« تلخیص البیان» سید شریف رضی، نخستین کتابی است که بالاستقلال درباره مجازات قرآنی به معنای بلاغی آن؛ یعنی مجاز قسیم حقیقت و نه مجاز لغوی، نوشته شده، زیرا ابوعبیده، متوفی به سال 210 هجری که« مجاز القرآن» نوشته، منظورش از مجاز تفسیر و تأویل کلمات است، خواه بر سبیل حقیقت به کار رفته باشد و یا به طریق مجاز بیانی.
در صورتی که« تلخیص البیان» سید شریف رضی، نخستین کتابی است که برای هدف واحد و منظور خاصی که بحث مجازات و استعارات کلام خدا باشد، نوشته شده آن هم به ترتیب سور قرآنی.
سید شریف رضی، با نوشتن اثر بسیار ارزنده خود، نکات بلاغی کلام خدا را، توضیح و پرده از اسرار نهانی و زیبایی های کلام سبحانی را، نشان داد و معانی استعاری و مجازی آیات و عبارات قرآنی را روشن و خواننده را بهره مند ساخت.
کتاب« تلخیص البیان» را نمی توان یک تفسیر دانست، زیرا سید شریف رضی؛ همچون دیگر مفسران پیشین، آیات را کلمه به کلمه، تفسیر نکرده، بلکه در هر سوره، تنها آیه ای، را که در آن مجاز، استعاره ای به کار رفته، مورد بحث قرار داده و چه بسا که از سوره ای بیش از چند آیه مورد بحث قرار نداده و حتی گاه، اصولا از سوره ای که در آن مجاز و استعاره ای نبود، بحثی نکرده و به صراحت، نوشته است که در این سوره، چیزی که مورد نظر ما هست، وجود ندارد.
بررسی و تحقیقی پیرامون منابع ترجمه و شرح حال شریف رضی سید، اثر ابراهیم سید علوی، در این کنگره است.
وضع شیعه در عصر شریف رضی، از علی اصغر فقیهی، دفاع از علامه شریف رضی، از جعفر مرتضی عاملی که درباره دروغی که به وی ماندد زیدی بودن شریف رضی، نسبت داده شده است، و نقش نهج البلاغه در فقه اسلامی، از ناصر مکارم شیرازی، گوشه ای از احکام فقهی نهج البلاغه، دستنویس های بدست آمده نهج البلاغه تا پایان سده دهم هجرت، از سید عبدالعزیز طباطبائی، عنوان مقاله های بعدی این کتاب می باشند.
در پایان این مجموعه 5 شعر با عناوین زیر نقل شده است. الشریف الرضی بعد الف عام از محمدرضا آل صادق، ذکری الشریف الرضی از احمد الوائلی، یا حاضن النهج از احمد فرج اللَّه، صوت الشریف، صلاح الصاوی و الشریف الرضی فی ذکراه الألفیة از جعفر الهلالی.
وضعیت کتاب
فهرستی از مقالات در ابتدای کتاب ذکر شده است. کتاب حاضر به اهتمام آقای سید ابراهیم علوی صورت گرفته است.
