علی‌اصغر جعفری ولنی
تلاش‌های علمی متکلمان، فیلسوفان و مورخان دربارۀ دین و قلمرو آن، گواه این است که واقعیت دین موضوع تحقیق علوم گوناگون می‌باشد. اما مسئله این است که معنویت نوظهور چیست و چه عواملی زمینه‌ساز معنویت نوظهور به عنوان آسیب دین می‌شوند؟ پیامدهای پیدایش چنین انحراف‌هایی چیست؟ معنویت هر آن چیزی است که برای اعراض از زندگی مادی و تمدن غالب و ارزش‌ها و هنجارهای سرمایه‌داری فرصتی فراهم کند؛ اما معنویت نوظهور جریان‌های اجتماعی انحرافی هستند و رشد و فراگیری آنها، نیازمند پیدایش شرایط اجتماعی مساعد است تا بتواند فعالانه در جامعه حضور یابد. از سوی دیگر انسان‌ها به‌طورطبیعی به آن گرایش دارند که تمایلات خود را به منصۀ ظهور برسانند و از لذت‌ها بهره‌مند شوند. هدف چنین جریان‌هایی، ایجاد انحراف و گمراهی و ویژگی آنها بی‌ثباتی و تزلزل به جای ثبات و تعادل است و در دستیابی به اهداف از روش‌های گوناگون از جمله ایجاد یأس، بدعت، فتنه و شبهه بهره می‌برند؛ لذا در هر جامعه‌ای ابزارهایی برای پیشگیری از انحراف پیش‌بینی شده و در صورت وقوع انحراف، اهرم‌هایی برای مقابله با انحراف در نظرگرفته می‌شود. به نظر می‌رسد استحکام و انسجام اجتماعی در هر جامعه‌ای به نظام فرهنگی و مجموعۀ باورها و هنجارهای آن جامعه بستگی دارد. نظام فرهنگی اسلام نیز عهده‌دار بایدها و نبایدهای مطابق با سراسر حیات انسان است؛ ازاین‌رو آسیب‌شناسی دین کشف عواملی است که محتوای دین یا روش‌های مقبول را دچار انحراف می‌کند.
