معرفت حقیقی نفس: بررسی راه صحیح خودشناسی

از جمله معانی لغوی نفس، ذات، روح و روان و جان است و معرفت هم در لغت به معنای مطلق علم و آگاهی و درک و شناخت می باشد نفس و معرفت هر کدام کاربردهای متعددی در اصطلاح فلسفه و عرفان و کلام دارند ولی آنچه از [ نفس] و [ معرفت] مورد نظر ماست همان معنای لغوی آنهاست که در اینجا ذکر نموده ایم. در مورد محال یا ممکن بودن معرفت نفس باید گفت که با ذکر چهار دلیل می توان امکان آن را اثبات نمود که لبته مربوط به شناخت کنه ذات انسان نمی باشد: 1- به دلیل وجود غریزه ی حبّ بقا و حقیقت جویی که طالب معرفت هستند 2- به سب تکلیف الهی نسبت به معرفت نفس 3- به دلیل وجوب خداشناسی 4- دلالت وقوع معرفت نفس بر امکان آن انسان از زمانی که متولد می شود به خود، علم و معرفت دارد و این علم نمی تواند از نوع حصولی باشد. بنابراین از نوع حضوری است و در ادامه از دو راه نسبت به خود علم حصولی کسب می کند. باید توجه داشت با وجود علم حضوری به نفس بی نیاز از بحث پیرامون معرفت نفس نیستیم زیرا علم حضوری تشکیک پذیر است و ممکن است در افرادی این علم چنان ضعیف باشد که حقیقت خویش را منحصر در تن خاکی بداند از این رو برای شناخت حقیقت نفس نیازمند به تحقیق در مورد آن هستیم. در مورد چیستی نفس دو نظریه وجود دارد که یکی نفس را مجموعه ادراکات مختلف می داند که با دلیل انتصاب و نیز لزوم تعدد جوهر در فرد واحد رد می شود و دیگری نفس را موجود وحدانی متشخص و ثابت و باقی می داند که با دلیل وجدانی و حرکت جوهری ثابت می شود این موجود وحدانی دارای چهار مرتبه می باشد: 1- وجود مادی 2- وجود مثالی 3- وجود عقلی 4- وجود الهی که بین این چهار مرتبه در حرکت می باشد و با اختیار خویش می تواند هر یک از این مراتب را به فعلیت برساند. تا اینجا ما شناختی اجمالی در مورد نفس بدست آوردیم ولی باید توجه داشته باشیم که این شناخت از نوع حصولی است که واقع نماست و با آن به حقیقت شیء که عینی و خارجی است دست نمی یابیم بلکه برای دست یافتن به حقیقت نفس باید به حضور آن در خارج رسید یعنی علم حضوری و شهودی بدست آورد. علم حضوری به نفس به صورت بالقوه در وجود انسان نهاده شده و انسان برای شکوفا کردن آن کافیست حجاب گناه را که مانع شهود است با تقوای علمی و عملی برطرف کند و با شکوفایی علم حضوری از ثمرات آن مثل خداشناسی، قرآن شناسی، جهان شناسی، معاد شناسی، رهایی از بحران هویت و خط بطلان بر اومانیسم، بهره مند شود. البته معرفت نفس شهودی بین مردم در محجوریت قرار دارد و اکثر مردم در خودفراموشی بسر می برند و سبب گرفتاری آنها غفلت از یاد خداست و دین برای پیشگیری از این مسأله و غفلت زدایی دستوراتی عبادی چون نماز و حج و … را واجب نموده است. واژگان کلیدی این تحقیق عبارتند از: نفس، معرفت، عقل نظری، عقل عملی، علم حضوری.