محسن ابراهیمی
«تزکیۀ نفس» یکی از مفاهیم مطرح در قرآن کریم است. بر اساس این مفهوم، دست‌یافتن به فلاح و رستگاری تنها با انجام تزکیۀ نفس محقق می‌شود؛ اما آیات قرآن شیوۀ خاصی از تزکیه را تأیید می‌کند که طبق آن فرد باید خود را در معرض تزکیۀ خداوند قرار دهد؛ زیرا دست‌یافتن به تزکیۀ حقیقی، تنها با فاعلیت خداوند و پیامبر اکرم محقق می‌شود و در غیر این صورت فرد نمی‌تواند به‌راستی نفس خود را تزکیه کند؛ بلکه در مسیر تزکیه، دچار انحراف و گرفتار دام‌های شیطان می‌شود. تبیین اصل مذکور در آیات می‌تواند معیار و اساسی برای نقد عرفان‌های کاذب باشد؛ زیرا ویژگی جامع مکاتب عرفان‌های گوناگون، وجود آداب، شیوه‌های سلوکی و دستورهای متفاوتی برای تزکیۀ نفس دارد؛ اما در عرفان‌های کاذب، آداب و دستورهای تزکیه ناشی از فاعلیت خداوند نیست و افراد خودسرانه به تزکیۀ نفس اقدام می‌کنند؛ ازاین‌رو تزکیۀ آنان یا امری باطل و موهوم است یا آنکه در مسیر تزکیه، به کمال و غایت مطلوب منتهی نمی‌شود.
