همه ما می‌خواهیم فرزندانمان درست و اخلاقی رفتار کنند، اما معلوم است که هیچ کودکی بی‌نقص عمل نمی‌کند. در واقع بخش بزرگی از کودکی، یادگیری تبدیل اشتباهات به کارهای درست است. پژوهشگران بر این باورند که واکنش والدین به رفتارهای غیراخلاقی فرزندان، عامل تعیین کننده‌ای در یادگیری آنها از اشتباهات و گسترش درک اخلاقی‌شان است. تصمیم‌گیری اخلاقی اکتسابی است و وظیفه والدین است که آن را به فرزندانشان بیاموزند.
نخستین گام که از همه دشوارتر است، گوش دادن و آرام بودن است. سعی کنید که نه تنها بفهمید چه اتفاقی افتاده، بلکه پی ببرید که او چرا این کارغیر اخلاقی را کرده است. باید توجه کنید که فرزندتان به روشنی بداند که به چه علتی این کار اشتباه را انجام داده است تا بتواند از آن درس اخلاقی بگیرد. اگر چه ما پدرها و مادرها عصبانی، نگران یا حتی مبهوت از بدرفتاری فرزندانمان می‌شویم، اگر بدون بررسی علت اشتباه برای آنها سخنرانی یا تنبیهشان کنیم، شاید هرگز متوجه نکته اخلاقی آن نشوند.
فقط می‌فهمند که ما ناراضی شده‌ایم، اما نمی‌فهمند که چرا کاری که کرده‌اند اشتباه بوده است. اول از همه بپرسید: «کاری که کردی درست بود یا اشتباه؟» سعی کنید در ابتدا دیدگاههایتان را برای خودتان نگه دارید تا فرزندتان بتواند آزادانه عقایدش را ابراز کند. پژوهشها نشان می دهند که وجدان طی مراحلی یاد گرفته می‌شود. بنابراین اگر به توضیحات فرزندتان گوش بدهید، استدلال اخلاقی او را بهتر درک خواهید کرد. فقط بدانید که رشد اخلاقی بسیار تدریجی صورت می گیرد و انتظار نداشته باشید که فرزندانتان یک شبه از این رو به آن رو شوند.
یکی از بهترین تمرینهای پرورش اخلاق این است که به تاثیر رفتار کودک بر شخص دیگر اشاره کنید. مثلا بگویید: «ببین به گریه‌اش انداختی» و احساسات شخص دیگر را مورد توجه قرار دهید: «ببین ناراحت شد». این روش برای کودکان خردسال نیز مؤثر است. شما با این روش به کودکتان کمک می‌کنید تا واقعاً تجسم کند که اگر جای طرف مقابل بود چه احساسی داشت.
با تشویق کودک به جبران خطایش، اشتباه را اصلاح کنید. گام آخر این است که کودک باید بداند چه بکند تا کار نادرستش اصلاح شود. این هدف نهایی انضباط اخلاقی است.
برای کودک خردسالی که اولین بار اشتباه کرده است یا در موردی که این اشتباه کسی را آزار نمی‌دهد، فقط گفتگو با کودک کافی به نظر می‌رسد. برای بعضی کودکان واکنش ملایمی مفید است تا معیارهای اخلاقی شما را جدی بگیرند. اما هنگامی که رفتار موجب آزار شده است، توصیه می‌شود که فرزندتان به نوعی اشتباه خود را جبران کند. با این کار او متوجه پیامدهای رفتارش می‌شود و می‌فهمد که مسئول است.
درباره بحران وجدان ضعیف چه کنیم؟
شما والدین نخستین و قدرتمندترین آموزگار اخلاقی فرزندتان هستید، پس توجه کنید که رفتارتان سرمشق خوبی برای فرزندتان باشد.
اگر می خواهید فرزندتان رفتار اخلاقی داشته باشد، از او چنین رفتاری را انتظار داشته باشید و بر آن اصرار بورزید.
درباره موارد اخلاقی که پیش می آیند هشیار باشید و حرف بزنید.
فرزندتان می‌تواند اعتقادات اخلاقی شما را بشنود و شما می‌توانید استدلالهای اخلاقی فرزندتان را بسنجید و آن را ارتقاء بخشید.
با پرسیدن سئوالهایی به کودکتان کمک کنید تا بتواند خودش را جای طرف مقابل بگذارد. مثلا به او بگویید: «اگر کسی با تو آن رفتار را می‌کرد، چه حسی داشتی؟».
وقتی کودکتان رفتاری اخلاقی دارد، توجه کنید و برایش شرح دهید که چه کار درستی انجام داده است و چرا شما از آن رفتار خوشتان می‌آید.
منبع: کلیدهای پرورش رفتار و ارزشهای اخلاقی در کودکان و نوجوانان، دکتر میشل بُربا، ترجمه: فرناز فرود 84-80(با اندکی تلخیص و تغییر)
منبع: روزنامه رسالت ۱۳۸۹/۳/۱
نویسنده : جواد پوریا
